بیماران در بیمارستان در معرض حوادث و بلایای متعددی قرار دارند. یکی از مهم‌ترین اقدامات، پس از بروز سوانح، تخلیۀ اضطراری منطقۀ سانحه دیده و انتقال افراد به محل‌های اسکان موقت و نیز ارائۀ خدمات امدادی است. در گذشته در اکثر بیمارستان‌ها نیاز به تخلیۀ اضطراری، یک پدیدۀ دور از ذهن در نظر گرفته می‌شد.
فرآیند تخلیۀ اضطراری بیمارستان، بسیار دشوار و پیچیده است و جابه‌جایی بیماران درصورت تخلیۀ اضطراری و تداوم ارائۀ خدمات درمانی از چالش‌های مهم به‌خصوص در بخش‌های مراقبت‌های درمانی ویژه، نظیر بخش همودیالیز است. همودیالیز، رایج‌ترین درمان مرحلۀ پایانی نارسایی مزمن کلیه در ایران و جهان است. همودیالیز، طول عمر بیماران را افزایش می‌دهد اما در عین حال، محدودیت‌های زیادی را هم برای این بیماران ایجاد می‌کند. درصورت تخلیۀ اضطراری بیمارستان، بیماران همودیالیزی که از دریافت‌کنندگان خدمات درمانی مستمر در بیمارستان‌ها هستند با مشکلات بیشتری روبه‌رو خواهند شد. عامل کلیدی در تخلیۀ اضطراری ایمن و سریع بخش همودیالیز، آمادگی کارکنان است.
تجربۀ یکی از محققین، حاکی از چالش‌های فراوان پرستاران در هنگام بروز آتش‌سوزی در بخش همودیالیز بوده. عدم توانایی در اطفای حریق و گسترش آتش به بخش‌های بستری بیماران، منجر به صدور دستور تخلیۀ اضطراری کامل بیمارستان شد. دغدغۀ مهم پرستاران بخش همودیالیز، قطع ناگهانی فرآیند همودیالیز و خروج ایمن بیماران متصل به دستگاه از محل حادثه بود. سختی و دشواری فرآیند جابه‌جایی بیماران از ویژگی‌های تخلیۀ اضطراری بیمارستان است. تخلیۀ به‌موقع، مؤثر و ایمن بیماران از پیش‌نیازهای تخلیۀ اضطراری ایمن در بیمارستان است اما بسیاری از ارائه دهندگان خدمت در بخش دیالیز، آموزش‌های کمی در جهت تخلیۀ اضطراری، دریافت کرده‌اند یا هیچ‌گونه آموزشی به آنها ارائه نشده است. عدم تخصص مدیران و تیم آتش‌نشانیِ بیمارستان، برای پاسخ مؤثر حوادث در بخش‌های همودیالیز و از سوی دیگر نیز عدم تجربۀ پرسنل برای انتقال سریع بیماران، شرایط تخلیۀ اضطراری را در بخش‌های همودیالیز، دشوارتر می‌کند. از آن‌جایی که بخش‌های همودیالیز در مراکز درمانیِ پیشرفته قرار دارند و روزانه، تعداد بیماران زیادی را پذیرش می‌کنند، تمرین‌های آتش‌نشانی و تخلیۀ اضطراری به‌ندرت انجام می‌شود. با توجه به تجربیات بالینی محققین، نکتۀ بسیار مهم در تخلیۀ اضطراری بخش همودیالیز، تداوم درمان بیمار متصل به دستگاه همودیالیز است. هرگونه تأخیر زمانی در برنامۀ درمانی بیماران همودیالیزی، سبب بروز مشکلات سلامتی آنان خواهد شد. لذا پیشنهاد می‌شود در جهت کاهش چالش‌های بیماران همودیالیز در فرآیند تخلیۀ اضطراری بیمارستان، به موارد زیر، تأکید شود:
- توجه به تاب‌آوری سازه‌ای و غیر‌سازه‌ای بخش‌های همودیالیز در برابر حوادث آتش‌سوزی و زلزله؛
- فراهم‌سازی بستر مناسب برای جابه‌جایی آسان بیماران همودیالیز در طراحی بخش؛
- دسترسی به واحدهای سیار و قابل جابه‌جایی همودیالیز؛
- بسترسازی رویکرد‌های نوین همودیالیز، نظیر همودیالیز در منزل و طراحی آمبولانس مجهز به سیستم همودیالیز؛
- آموزش کارکنان بخش‌های بالینی، به‌خصوص بخش همودیالیز در زمینۀ اطفای حریق و تخلیۀ اضطراری؛
- اجرای تمرین‌های اطفای حریق و تخلیۀ اضطراری در بیمارستان‌ها.
موارد مهمی که بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی باید بدانند
- باید بدانید که به چه نوع اطلاعات و آموزش‌های اضطراری نیاز دارید؛
- مرکز دیالیز شما باید به شما آموزش دهد که چگونه به‌طور ایمن، خود را از دستگاه دیالیز جدا کنید. دانستن اینکه چگونه در مواقع اضطراری به درستی اتصال خود را از دستگاه قطع کنید در به حداقل رساندن خطرات کمک می‌کند؛
- خطر بروز عفونت را کاهش دهید و اطمینان حاصل کنید که می‌توانید سریع و ایمن، محل را ترک کنید؛
- شما باید با اینکه چه کسی در مواقع اضطراری یا حوادث، مسئول است آشنا باشید؛
- با مرکز دیالیز خود صحبت کنید تا از زمان انجام تمرینات، مطلع شوید؛
- مراکز دیالیز شما باید به‌طور منظم مانورهای مربوط به حوادث و آتش‌سوزی را برگزار کنند و این تمرین‌ها به شما کمک می‌کنند تا بدانید در مواقع اضطراری دقیقاً چه کاری باید انجام دهید؛
- باید بدانید چه زمانی و از چه کسی می‌توانید نسخۀ دارویی خود را دریافت کنید؛
- اگر تازه، وارد مرکز دیالیز شده‌اید، پس از پذیرش باید اطلاعات و آموزش‌های لازم را دریافت کنید که چگونه در مواقع اضطراری یا حوادث به درستی خود را از دستگاه جدا کنید؛
- از مرکز دیالیز، برنامۀ تمرینات خود را بخواهید؛
- اگر درمورد چیزی مطمئن نیستید، بپرسید؛
- مهم‌ترین نکته‌ای که باید در مواقع اضطراری یا حوادث به خاطر بسپارید، حفظ آرامش است.
وقتی مرکز دیالیز شما به‌دلیل وقوع حوادث، تعطیل شده است
با تیم مراقبت دیالیز یا شماره تلفن اورژانس، تماس بگیرید تا بدانید کجا و چه زمانی برای درمان، مراجعه کنید؛
• اگر نمی‌توانید با تیم مرکز دیالیز خود یا شماره تلفن اورژانس تماس بگیرید، به خانواده و اعضای خانوادۀ خود بگویید که در کجا تحت درمان قرار خواهید گرفت؛
• رژیم اضطراری و محدودیت مایعات ۳ روزۀ خود را شروع و مصرف مایعات را محدود کنید؛
• اگر برای مراجعه به مرکز دیالیز، رانندگی می‌کنید، راهنمایی‌های مراکز پشتیبانی و ایمنی جاده‌ها را بررسی کنید؛
• برای اطلاع از شرایط اضطراری یا حوادث به اخبار محلی گوش دهید؛
• وقتی نمی‌توانید خانۀ خود را ترک کنید، پنجره‌ها و درها را قفل کنید؛
• شرایط اضطراری خاص را در نظر بگیرید و امن‌ترین اتاق را در خانۀ خود انتخاب کنید (مثلاً اتاق‌هایی با کمترین پنجره)؛
• داروهای تجویزی خود را در دسترس داشته باشید؛
• تلفن همراه و شارژر، شماره تلفن منزل و در صورت امکان، رایانه همراه خود داشته باشید؛
• درصورتی که نیاز به خروج دارید، کیف اضطراری خود را آماده کنید و داروهای تجویزی خود را همراه داشته باشید و به اعضای خانواده و مرکز دیالیز بگویید که قصد دارید کجا بروید؛
• اگر باید به یک پناهگاه امن بروید، به مسئول آن‌جا بگویید که نیاز به دیالیز دارید.راهنمای برنامه‌ریزی در شرایط اضطراری برای بیماران با نارسایی کلیوی
بلایای طبیعی (زلزله، سیل، طوفان و غیره) یا قطعی آب و برق، می‌تواند خدمات و مراقبت‌های بهداشتی مانند درمان دیالیز را مختل کند. هدف از ارائۀ این اطلاعات، کمک به شما در جهت آماده شدن برای شرایط اضطراری احتمالی است. با دانستن اینکه چه کاری باید انجام دهید از قبل آماده می‌شوید و می‌توانید درصورت بروز یک وضعیت اضطراری، احساس امنیت کنید. ممکن است بخواهید این اطلاعات را همراه با برنامۀ غذایی اضطراری، چاپ کنید و آن را در مکانی نگهداری کنید که بتوانید به راحتی به آن دسترسی داشته باشید.
مراحل برنامه‌ریزی برای شرایط اضطراری
۱٫ فهرستی از داروها و دوزهای مصرفی داروهای خود، تهیه کرده و آن را با خود، همراه داشته باشید. همچنین، ذخیرۀ دو هفته‌ای از داروها و نیازهای غذایی را در خانه نگه دارید. هر چند وقت یک‌بار تاریخ انقضای داروها را بررسی کنید و در صورت نیاز، اقلام دارویی را تعویض کنید. اگر خارج از خانه کار می‌کنید، مقداری از داروها را در محل کار خود نگه دارید.
۲٫ شما باید یک تلفن ثابت در خانۀ خود داشته باشید چون ممکن است خدمات تلفن همراه را از دست بدهید. درمورد تلفن ثابت، مدل و سرویس تلفنی را انتخاب کنید که درصورت قطع برق، کار کند (به عنوان مثال، تلفن‌های بی‌سیم و سرویس تلفن کابلی، ممکن است در وضعیت قطع برق، کار نکنند). روش‌هایی را بیاموزید تا تلفن همراه خود را برای مدت طولانی‌تری، شارژ نگه دارید. اگر اتوموبیل دارید، می‌توانید از شارژر اتوموبیل نیز برای شارژ مجدد تلفن همراه خود استفاده کنید.
۳٫ اگر خارج از خانه کار می‌کنید، یک کپی از اطلاعات مهم پزشکی و بیمۀ خود را در خانه و محل کار نگهدارید. درصورت نیاز، این اطلاعات را از مرکز درمانی خود بخواهید.
۴٫ بهتر است یک برچسب و یا برگۀ یادداشت که اطلاعات بسیار مهمی درمورد وضعیت پزشکی و درمان شما دارد و به تیم پزشکی درمورد نیازهای ویژۀ شما اطلاعاتی را می‌دهد، همراه داشته باشید.
۵٫ لوازم اضطراری را در مکانی امن نگهدارید.
۶٫ یک رادیو با باتری‌های اضافی در منزل داشته باشید تا از اخبار روز منطقۀ خود، آگاه شوید.
۷٫ چراغ‌قوه و مقدار زیادی باتری اضافی یا شمع و کبریت به‌همراه داشته باشید. (به‌یاد داشته باشید تا زمانی‌که نشت گاز را بررسی نکرده‌اید، هرگز از کبریت استفاده نکنید.)
۸٫ یک جعبۀ کمک‌های اولیه در منزل یا محل کار، داشته باشید.
۹٫ یک کپسول آتش‌نشانی در منزل و محل کار، داشته باشید و به‌طور مرتب آن را چک کنید.
۱۰٫ لیست تلفن‌های اضطراری را در جایی یادداشت کنید.
اقدامات اورژانسی دیالیز
- در یک حادثۀ شدید، تیم دیالیز، ممکن است نتوانند برنامه و دستورات دیالیز فردی شما را ادامه دهند. آنها ممکن است به استفاده از روش‌های اورژانسی نیاز داشته باشند که ممکن است شامل دیالیز استاندارد و زمانِ درمان کوتاه‌تر باشد. کارکنان دیالیز، تمام تلاش خود را می‌کنند تا بهترین درمان ممکن را به شما ارائه دهند؛
- مرکز دیالیز شما روشی برای تخلیۀ اضطراری دارد. پرستاران دیالیز به شما کمک می‌کنند تا در اسرع وقت از دستگاه دیالیز جدا شوید. کارکنان مرکز درمانی، شما را به محل تجمع انتخاب شده، راهنمایی و هدایت می‌کنند؛
- اگر کسی برای کمک به شما در دسترس نیست، مرکز دیالیز شما یک روش اضطراری دارد که می‌توانید از آن روش برای جدا شدن ایمن و مطمئن از دستگاه دیالیز، استفاده کنید. با تیم دیالیز در مرکز خود درمورد مراحل جدا شدن از دستگاه دیالیز درصورت بروز وضعیت اورژانسی صحبت کنید. یاد بگیرید که چگونه در مواقع اضطراری از دستگاه دیالیز، جدا شوید؛
- پرستاران مرکز دیالیز باید به شما نشان دهند که اگر در مواقع اضطراری درحال استفاده از دستگاه دیالیز هستید، چه کاری انجام دهید. دستورالعمل‌ها شامل محل نگهداری تجهیزات اضطراری مورد نیاز و نحوۀ جدا کردن از دستگاه دیالیز است. یک بستۀ اضطراری، معمولاً حاوی قیچی، چسب، کلمپ و یا گیره و سایر تجهیزات پزشکی است و باید تا زمانی که درحال استفاده از دستگاه دیالیز هستید در دسترس شما قرار گیرد؛
- در مواقع اضطراری اگر در حال استفاده از دستگاه دیالیز هستید، آرام بمانید و منتظر دستورات کارکنان مرکز باشید اما اگر هیچ پرستار و یا مراقبی برای کمک و راهنمایی شما در دسترس نباشد، این دستورالعمل‌ها برای موقعیت‌ها و شرایط تخلیۀ اضطراری، کاربردی هستند. توجه داشته باشید که سوزن‌های دسترسی عروقی (فیستول)ِ شما باید تا زمانی که به مکانی امن برسید در جای خود باقی بمانند. هرگز سوزن دسترسی عروقی خود را خارج نکنید؛
- هر دو سوزن دسترسی عروقی خود را توسط گیره و یا کلمپ ببندید؛
- هر دو قسمت وریدی و شریانیِ سِت خون را ببندید؛
- اگر سوزن‌ها و ست خون، دارای گیره (کلمپ) هستند، هر چهار گیره را در حالت بسته، قرار دهید. رابط‌های بین گیره‌های بسته شده را قطع یا باز کنید؛
- هرگز سوزن دسترسی عروقی خود را خارج نکنید؛
- اگر کتتر دارید، پرستاران مرکز باید در این کار به شما کمک کنند؛
- پس از اینکه دستگاه دیالیز خود را جدا کردید به منطقۀ امن تعیین شده بروید و منتظر راهنمایی‌های مسئولین باشید. سوزن‌های فیستول خود را تا زمانی که مطمئن نشده‌اید، خارج نکنید؛
- تحت هیچ شرایطی، هیچ‌یک از پرسنل پزشکی که با وضعیت دیالیز شما آشنا نیستند، نباید دارویی را به محل دسترسی عروقی شما تزریق کنند؛
- در مواقع اضطراری، اگر در حین دیالیز، برق مرکز دچار اشکال شد، دستورالعمل‌هایی را که کارکنان مرکز درمانی به شما آموزش داده‌اند، برای توقف دیالیز، دنبال کنید؛
- از قبل، برنامه‌ریزی لوازم اضطراری، داروها و رژیم غذایی مورد نیاز خود را در دسترس داشته باشید؛
- اگر مجبورید به پناهگاه بروید، نیازهای ویژۀ خود را به عنوان فردی که دچار بیماری کلیوی است به مسئول مربوط بگویید؛
- اگر بیمار دیالیزی هستید و برنامۀ جلسات دیالیز خود را از دست داده‌اید، رژیم غذایی اورژانسی خود را شروع کنید.
برنامه‌ریزی رژیم غذایی اورژانسی برای بیماران دیالیزی
یک برنامۀ غذایی اضطراری، برنامه‌ای برای استفاده در مواقع اضطراری یا بلایای طبیعی است که در زمان وقوع آنها مجبور شده‌اید جلسات دیالیز خود را از دست بدهید. این رژیم، سخت‌تر از رژیم معمول شماست. این رژیم، افزایش پتاسیم، فسفر، اوره و مایعات را درصورتی‌که چندین درمان دیالیز را به دلیل شرایط اضطراری از دست داده باشید که این موضوع می‌تواند تهدیدکنندۀ زندگی شما باشد، کنترل می‌کند.
در این خصوص، نکات زیر، می‌توانند برای شما مفید باشند
• بهتر است ابتدا از غذاهایی که باید در یخچال نگهداری شوند، استفاده کنید. اگر غذا و آب را برای برنامه‌ریزی در حوادث ذخیره می‌کنید، برای اطمینان از تازگی، مرتباً آنها را جایگزین کنید؛
• پروتئین را به نصف میزان مصرف فعلی خود، محدود کنید. به عنوان مثال، اگر برای صبحانه، دو تخم‌مرغ می‌خورید، به یک تخم‌مرغ، کاهش دهید؛
• پنج بطری آب‌معدنی را برای مخلوط کردن با شیر یا آبمیوه در دسترس داشته باشید؛
• مصرف مایعات را به دو فنجان در روز محدود کنید؛
• از نمک یا جایگزین‌های نمک در وعده‌های غذایی خود استفاده نکنید. تا حد امکان از غذاهای بدون نمک استفاده کنید؛
• از مصرف غذاهای پُرپتاسیم خودداری کنید. انواع و اندازۀ میوه‌ها و سبزیجات مصرفی را به مواردی که در برنامۀ غذایی اضطراری ذکر شده است، محدود کنید؛
• غذاهای آماده، در دسترس داشته باشید. به‌یاد داشته باشید که غذاهای کنسرو شده، اغلب سرشار از سدیم هستند پس برچسب‌های غذایی را برای بررسی میزان سدیم و پتاسیم، بررسی کنید؛
• اگر دیابت دارید، برای درمان قند خون پایین، قرص‌های گلوکز فوری، شکر، آب نبات‌های سفت، آب‌میوه‌های کم‌پتاسیم، یا نوشابه‌های حاوی قند را در دسترس داشته باشید. از آب‌میوه‌های پُرپتاسیم (آب پرتقال) پرهیز کنید.
توصیه‌هایی برای بیماران پیوندی
- داروهای خود را بشناسید و درصورت امکان، یک ذخیرۀ دارویی اضافی برای دو هفته، نگهدارید؛
- اگر در پناهگاه هستید یا با پرسنل اورژانس در تماس هستید به آنها بگویید که بیمار پیوندی هستید و باید داروها را به‌طور منظم و به‌موقع مصرف کنید؛
- درصورت امکان، قرار گرفتن در معرض عفونت را محدود کنید. محلول‌های ضدعفونی‌کننده، دستکش و ماسک می‌توانند در این خصوص، کمک‌کننده باشند.
توصیه‌هایی برای بیمارانِ تحت درمان با دیالیز صفاقی
- ذخیرۀ دو هفته‌ای از لوازم دیالیز صفاقی را نگهدارید و به‌طور منظم، تاریخ انقضاء این لوازم را بررسی کنید و درصورت نیاز، آنها را تعویض کنید؛
- در بستۀ داروهای اورژانسی خود، ذخیرۀ پنج‌روزه از آنتی بیوتیکی را که پزشک برای پریتونیت تجویز کرده است، قرار دهید چون اگر حادثه‌ای رخ دهد، ممکن است تمیز نگهداشتن محیط، دشوار شده و احتمال ابتلا به پریتونیت بیشتر باشد؛
- در شرکت‌های آب و برق محل سکونت خود، ثبتنام کرده و وضعیت خود را به آنها اطلاع دهید تا آنها از نیاز شما برای بازیابی خدمات آب و برق اضطراری در اسرع وقت، آگاه شوند؛
درصورتی که از سایکلر، استفاده می‌کردید و در حین دیالیز، برق محل زندگی شما قطع شد، دستورالعمل‌هایی را که پشتیبان شما برای توقف دیالیز در مواقع اضطراری به شما آموزش داده است، دنبال کنید.
