دفع پروتئین از کلیه‌ها یا پیدایش پروتئین در ادرار را «پروتئینوری» می‌گویند که از نشانه‌های آسیب کلیوی، محسوب می‌شود. دفع پروتئین تا حد نصاب ۱۵۰میلی‌گرم در ادرار ۲۴ ساعته، نرمال در نظر گرفته می‌شود اما درصورتی‌که به هر علتی، کلیه‌ها آسیب ببینند، مقدار دفع پروتئین در ادرار از این میزان، فراتر می‌رود که با عوارضی برای بیمار، همراه است و باید تحت درمان قرار گیرد.
علل
گاهی علت بروز پروتئینوری، موقت و گذرا است که این مورد، عمدتاً در کودکان دیده می‌شود. مواردی ازجمله دهیدراتاسیون (بی آبی شدید)، بیماری‌های عفونی، تب شدید، اُفت فشار خون، انجام تمرینات ورزشی شدید، عفونت‌های ادراری و سنگ کلیه از علل دفع پروتئین موقتی هستند که درصورت درمان آنها، آسیبی به کلیه وارد نشده و دفع پروتئین در ادرار نیز متوقف می‌شود. اضافه‌وزن و چاقی، دیابت و پرفشاری خون ازجمله علل مزمنی هستند که به دلیل آسیبی که در بلندمدت به کلیه، وارد می‌کنند موجب پروتئینوری می‌شوند. مسمومیت بارداری (پره اکلامپسی)، سرطان‌ها، بیماری‌های خود ایمنی و موارد التهابی از دیگر علل دفع پروتئین در ادرار به‌شمار می‌روند. احتمال دفع پروتئین با افزایش سن، بیشتر می‌شود.
علائم
دفع پروتئین خفیف، علامت خاصی ندارد اما اگر شدید شود، علائمی ازجمله تهوع و استفراغ، خستگی، اِدِم، پُف زیر چشم، کاهش اشتها و دفع ادرارِ کف‌آلود، بروز می‌کند. بسیاری از علائم به نوع پروتئین دفع شده بستگی دارد. به عنوان مثال درصورتی که به‌خاطر آسیب کلاف عروقی کلیه (گلومرول) دفع آلبومین، شدید باشد علائمی مثل خستگی، ضعف، اِدِم و تنگی‌نفس، بیشتر دیده می‌شود. درحالی که اگر به‌خاطر آسیب توبول‌های کلیه، دفع گلوبولین‌ها بیشتر شود، علائمی ازجمله کم‌خونیِ فقرِ آهن (ناشی از دفع گلوبولین حمل‌کنندۀ آهن)، ضعف عضلانی و دردهای استخوانی، کمبود ویتامین دی (ناشی از دفع گلوبولین حمل‌کنندۀ ویتامین دی) و ضعف سیستم ایمنی (ناشی از دفع ایمنوگلوبولین‌ها) دیده می‌شود.
تشخیص
دفع پروتئین به وسیلۀ آزمایش ادرار، تشخیص داده می‌شود. ابتدا می‌توان آزمایش را به‌صورت کیفی و بر اساس تغییر رنگ ادرار (dip stick) انجام داد اما درصورت مثبت بودن این آزمایش، باید ادرارِ ۲۴ ساعته، جمع‌آوری شده و مورد بررسی قرار گیرد تا نوع پروتئین و حجم پروتئین دفع شده، تعیین شود. علاوه بر آزمایش ادرار، برای بررسی آسیب احتمالی کلیه، آزمایش خون برای اندازه‌گیری سطح کراتینین، اوره، پروتئین سِرم و نیز سنجش نرخ فیلتراسیون گلومرولی، درخواست می‌شود.
درمان
درمان پروتئینوری در مواردی به بیماری زمینه‌ای فرد نیز بستگی دارد، نوعی از بیماری زمینه‌ای که به دنبال آن، پروتئین از طریق ادرار، دفع می‌شود. در مواردی که علت پروتئینوری، موقتی است، پس از رفع عامل اولیه، مثل تب، عفونت یا تروما، دفع پروتئین نیز برطرف می‌شود اما در مواردی که دفع پروتئین به‌خاطر نوعی بیماری زمینه‌ای مثل دیابت یا فشارخون بالا، اتفاق افتاده و احتمال آسیب رسیدن به کلیه وجود داشته باشد، درمان دارویی، تغییر رژیم غذایی و اصلاح سبک زندگی در دستور کار، قرار می‌گیرد.
رژیم غذایی صحیح، نه‌تنها عوارض بیماری را کاهش می‌دهد بلکه پیشرفت بیماری را نیز کُند می‌کند. از طرف دیگر در مواردی که علت پروتئینوری، بیماری‌های مزمنی مثل چاقی، دیابت و یا پرفشاری خون است، رژیم غذایی می‌تواند با کاهش یا رفع این عوامل خطر، پروتئینوری را درمان کرده و از آسیب رسیدن بیشتر به کلیه‌ها جلوگیری کند. باور غلط رایج در این بیماران آن است که تصور می‌کنند کاهش دریافت پروتئین و یا حتی عدم مصرف پروتئین به‌ویژه گوشت، یک راه حل برای درمان بیماری آنهاست. درحالی که برخلاف تصور این افراد، کاهش دریافت پروتئین با عوارضی همچون سوء تغذیه، تحلیل بافت عضلانی، ناتوانی بیمار و کاهش کیفیت زندگی، همراه است. نوع رژیم غذایی در این بیماران به عوامل مختلفی بستگی دارد ازجمله بیماری‌های زمینه‌ای، علت دفع پروتئین، نوع آسیب کلیه و شدت آن و سطح سِرمی کراتینین، فسفر و پتاسیم. لذا محدودیت‌های غذایی در رژیم غذایی بیماران کلیوی، متفاوت و نیازمند تنظیم دقیق است. میزان مصرف پروتئین در این بیماران برای کاهش آسیب به کلیه، اندکی محدود می‌شود اما باید دقت داشت که محدودیت‌های شدید، علائم و مشکلات آنها را تشدید می‌کند. کاهش سدیم (نمک) دریافتی در بیماران کلیوی مبتلا به پروتئینوری نیز به‌خاطر کاهش فشارخون، می‌تواند تأثیر بسزایی در کاهش دفع پروتئین در ادرار داشته باشد، پس:
- لازم است که تا حد امکان، مصرف غذا در رستوران، محدود شود؛
- مصرف فست‌فودها، کنسروها، غذاهای آماده و فرآوری شده، کِراکِرها، چیپس، پفک، خیارشور، زیتون، انواع ترشی، شور و سس‌ها که از منابع غنی سدیم هستند، باید محدود شود؛
- با توجه به اینکه غلات، گوشت‌ها و لبنیات، حاوی سدیم هستند باید در مصرف آنها نیز احتیاط کرد؛
- به‌جای نمک باید از چاشنی‌هایی مانند لیموترش تازه یا سبزیجات خشکِ معطر، استفاده شود.
وزن بالا از دیگر عوامل مهم خطر در ابتلا به پروتئینوری است. لذا دستیابی و حفظ وزن ایده‌آل، راه مؤثری در درمان این بیماری، محسوب می‌شود. با این حال، دقت شود که کاهش وزن سریع و غیراصولی با افزایش احتمال آسیب رسیدن به کلیه و تشدید دفع پروتئین در ادرار، همراه خواهد بود. لذا پیروی از یک رژیم غذایی اصولی که توسط متخصص رژیم‌درمانی، تنظیم شده است، بهترین راه کنترل پروتئینوری به‌شمار می‌رود.
