نقش ورزش در مدیریت بیماری‌های مزمن

بیماری‌های مزمن

از زمان تولدِ هر موجود زنده‏ای، همزمان، تلاش وی برای حفظ حیات و جلوگیری از خطرات و آسیب‌ها نیز آغاز می‏شود. در بین موجودات زنده، تنها موجودی که فقط به ادامۀ بقاء، اکتفا نکرده و داشتن زندگی باکیفیت نیز برایش اهمیت ویژه‌ای دارد، انسان است.

ازجمله عوامل تهدیدکنندۀ حیات، بیماری است. بیماری‌ها به هردلیلی که ایجاد شوند و هرنوع پیامدی که داشته باشند، زندگی انسان را به درجات مختلفی تحت تأثیر، قرار می‏دهند.

در بین انواع بیماری‌ها، بیماری‌هایی که مدت‌ طولانی (بیش از سه ماه) ادامه پیدا می‏کنند، می‏توانند قبل از هر پیامدی، تأثیر بسزایی در کاهش کیفیت زندگی فرد داشته باشند. چنین بیماری‌هایی «مزمن» نامیده می‏شوند.

درحال حاضر، شیوع این بیماری‌های مزمن در جهان، رو به گسترش است تا جایی‌که از هر سه نفر بزرگسال، یک نفر مبتلا به چندین بیماری مزمن است. آمار مرگ‌‌ومیر ناشی از بیماری‌های مزمن در جهان نیز رو به افزایش است تا جایی‌که تا ابتدای سال ۲۰۲۰ و قبل از شروع اپیدمی کرونا، ۷۵ درصد از مرگ‌ومیرهای سراسر جهان به‌ویژه کشورهای کم درآمد، ناشی از انواع بیماری‌های مزمن بود. درحال حاضر نیز چنین وضعیتی مشاهده می‏شود.

بیماری‌های مزمن، علاوه بر آمار بالای مرگ‌ومیر، باعث ناتوانی، کاهش کیفیت زندگی و افزایش هزینه‌های اقتصادیِ بیمار و جامعه می‏شوند. درنتیجه، پیشگیری و یا به حداقل رساندن عوارض این بیماری‌ها از اولویت‌های جهانی است.

بیماری‌های مزمن، ممکن است ریشۀ ژنتیکی داشته باشند، مانند تالاسمی، هموفیلی و دیستروفی یا در اثر عوامل محیطی و سبک زندگی ناسالم، مانند بی‌تحرکی و استعمال دخانیات و تغذیۀ ناسالم به وجود بیایند، مانند فشارخون بالا و دیابت نوع ۲٫ البته بعضی بیماری‌ها نیز ناشی از چند جهش ژنتیکی هستند که اگر عوامل محیطی به آنها اضافه شوند، بیماری می‏تواند فعال شود، مانند برخی از انواع آرتریت که در اثر چاقی، بیماری از حالت نهفته به حالت فعال درمی‏آید. در بعضی بیماری‌ها مانند پارکینسون، هنوز علت بیماری به‌صورت دقیق، مشخص نیست و اختلال ژنتیکی و عوامل محیطی، تنها در بعضی موارد می‏توانند باعث بروز این دسته از بیماری‌ها شوند ولی آنچه به‌صورت دقیق، مشخص است تأثیر این بیماری بر زندگی فرد و تأثیر سبک زندگی ازجمله میزان فعال بودن شخص، بر سرعت پیشرفت بیماری است.

کم تحرکی، عامل و پیامد بیماری‌های مزمن

کم‌تحرکی می‏تواند عامل به‌ وجود آورندۀ بسیاری از بیماری‌ها یا تشدیدکنندۀ علائم و عوارض بیماری‌های مزمن مختلف باشد.

مطالعات، نشان می‏دهد چالش ویژه برای افرادی که به یک بیماری مزمن یا ناتوانی مبتلا می‏شوند، آسیب‌پذیر بودن آنها در برابر کم‌تحرکی است. در برخی بیماری‌های مزمن به دلیل ترس از آسیب ناشی از فعالیت، مانند ترس از تنگی نفس بیشتر در بیماران مبتلا به آسم یا به دلیل خود عوارض و مشکلات بیماری، مانند خستگی زیاد در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (ام اس) بیمار، سبک زندگی کم فعالیت و کم تحرک را اتخاذ می‏کند.

دلیل اصلی برای تأکید بر یک سبک زندگی فعال، اجتناب از رسیدن به ساعت ناتوانی و مرگ است.

تأثیرات کم‌تحرکی بر افزایش بیماری‌های زمینه‌ای و عوارض بیماری‌های مزمن و افزایش مرگ‌ومیر در مقابل تأثیر ورزش بر مدیریت عوارض بیماری‌های مزمن و افزایش کیفیت زندگی و بقاء بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن

با کم شدن میزان فعالیت بدنی، ظرفیت عملکردی بیمار، کاهش می‏یابد و توانایی بیمار برای انجام فعالیت ورزشی روزبه‌روز، کمتر می‏شود. ظرفیت عملکردی پایین، باعث عدم توانایی در انجام کارهای روزانه و از دست رفتن استقلال بیمار می‏شود.

انسان با رسیدن به سن نوجوانی، میل طبیعی دارد که بخواهد کارها را خودش به‌تنهایی انجام دهد. با افزایش سن و یا هنگامی‌که شخص از بیماری مزمن، رنج می‏برد به ناتوانی در انجام کارها نزدیک می‏شود. تهدید از دست دادن استقلال از نظر عاطفی، آسیب‌زا است و تقریباً یکی از ترس‌های همه در زندگی به‌شمار می‌رود. آسیب‌پذیری در برابر این تهدید، ارتباط نزدیکی با از دست دادن توانایی انجام فعالیت‌های روزمره دارد. توانایی حفظ عملکرد فیزیکی برای حفظ استقلال از لحاظ روانی برای انسان، نقش اساسی دارد.

بی‌تحرکی، باعث افزایش وزن، افزایش مقاومت به انسولین و افزایش فشارخون نیز می‏شود که همگی خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی وعروقی را افزایش می‏دهند. همۀ این عوامل، شخص را به سمت ناتوان شدن سوق می‏دهند.

براساس مطالعات متعدد، شایع‌ترین علت مرگ در بیماری‌های مزمن و افراد دارای معلولیت، بیماری قلبی است. تحقیقات در چندین دهۀ گذشته، این اطمینان را می‏دهد که هیچ بافت یا سیستمی در بدن وجود ندارد که از فعالیت بدنی منظم، بهره‌مند نشود. علاوه بر این، بیماری‌های مزمن بسیار کمی وجود دارد که در آن، با برنامۀ ورزشی منظم، فشار بار شرایط مزمن و عوارض بیماری، کمتر یا کیفیت زندگی مرتبط با بیماری به نوعی، بهتر نشود.

نقش ورزش در مدیریت بیماری‌های مزمن

نقش فعالیت ورزشی به عنوان روش پیشگیری از بیماری‌هایی مانند دیابت، فشارخون، چربی خون بالا و بیماری‌های قلبی وعروقی، واضح و مشخص است. علاوه براین، تجویز ورزش می‏تواند نقش یک پیشگیری ثانویه را نیز ایفا کند. به عنوان مثال در بیماری که فشارخون بالا دارد برای جلوگیری از بیماری عروق کرونر، مؤثر است یا در بیماران قلبی از آنفارکتوس میوکارد، جلوگیری می‏کند.

ورزش می‏تواند نقش عمده‌ای در کاهش سرعت اُفت عملکردی یا زوال شناختی، ایفا کند. بر این اساس، واضح است که ورزش در حفظ حیات بیمار، نقش اساسی دارد و مانند یک دارو عمل می‏کند. البته ورزش، کاربرد بسیار گسترده‌تری نسبت به هر دارویی دارد و هیچ نسخۀ دیگری با چنین پتانسیل پرتوانی وجود ندارد.

فواید تمرین ورزشی در بیماری‌های مزمن

• افزایش طول عمر و کاهش ناتوانی؛
• بهبود عملکرد متابولیک و پیشگیری از بیماری‌های قلبی ‌وعروقی؛
• بهبود عملکرد جسمانی و کیفیت زندگی. ▄