ممکن است شما با اصطلاح «کم‌خونی» آشنا باشید زیرا ابتلا به کم‌خونی در زمان بیماری مزمن کلیوی (CKD) شایع است. کم‌خونی زمانی اتفاق می‌افتد که به میزان کافی گلبول‌های قرمز نداشته باشید. در بیماری مزمن کلیه، کلیه‌ها قادر به ساختن میزان کافی هورمون اریتروپویتین (EPO) نیستند (هورمون اریتروپویتین برای ساختن گلبول‌های قرمزمورد نیاز است). همچنین بدن شما برای ساختن گلبول‌های قرمز به آهن نیاز دارد. وقتی اریتروپویتین یا آهن کافی نباشد، گلبول‌های قرمز کمتری تولید می‌شود و کم‌خونی ایجاد می‌شود. در بیماری کلیوی، کم‌خونی ممکن است حتی قبل از نارسایی کلیه‌ها اتفاق بیفتد و در افرادی که دیالیز می‌شوند بسیار شایع است.
چگونه تشخیص بدهم که کم‌خونی دارم؟
با اندازه گیری هموگلوبین (Hb) در خون پزشک متوجه می‌شود که آیا کم‌خونی دارید یا خیر. هموگلوبین برای تامین انرژی، اکسیژن را به تمام سلول‌های بدن می‌رساند. زمانی که تحت درمان دیالیز هستید، هموگلوبین باید به طور مرتب کنترل شود.
اگرچه کم‌خونی در همۀ بیماران نشانه‌های مشابهی ندارد، اما کم‌خونی ممکن است منجر به نشانه‌های زیر شود:
- انرژی کم برای انجام فعالیت‌های روزانه
- رنگ پریدگی
- احساس خستگی یا ضعف
- سردی دست و پاها
- تحریک پذیری
- ناخن‌های شکننده
- میل غیرعادی به خوردن چیزهای عجیب مانند یخ یا خاک
- اشتهای کم
- احساس سرگیجه یا سردرد
- مشکل خواب
- احساس تنگی نفس
- اشکال واضح در فکر کردن
- ضربان قلب تند
- احساس افسردگی
- سندرم پای بی‌قرار – احساس سوزن سوزن شدن ناراحت کننده در پاها
«کم‌خونی فقر آهن» چیست؟
«کم‌خونی ناشی از فقر آهن» به معنای کم‌خونی به دلیل کمبود آهن در بدن است. آهن یک ماده معدنی مهم است که برای سلامت کلی و سلامت سلول‌های خونی مورد نیاز است. آهن به بدن شما کمک می‌کند تا هموگلوبین بسازد که در گلبول‌های قرمز خون یافت می‌شود. وقتی آهن کافی وجود نداشته باشد، گلبول‌های قرمز، هموگلوبین کافی برای حمل اکسیژن ندارند.
چه چیزی باعث کم‌خونی فقر آهن می‌شود؟
آهن در بسیاری از غذاها یافت می‌شود و منبع اصلی آهن، رژیم غذایی است. علاوه بر دریافت ناکافی آهن در رژیم غذایی، سایر علل کم‌خونی فقر آهن عبارتند از:
- از دست دادن خون در اثر حوادث، جراحی، زخم معده، تومورهای کلیه یا مثانه، سرطان یا پولیپ در روده یا علل دیگر
- عفونت یا التهاب در بدن
- بیماری‌های روده‌ای که مانع از جذب آهن در روده می‌شود
علل دیگر کم‌خونی چیست؟
- ویتامین بی ۱۲ (B12) یا اسید فولیک بسیار کم در بدن
- مقدار کم هورمون اریتروپویتین
- بیماری‌هایی مانند بیماری کلیوی، بیماری کبد، اچ آی وی/ایدز، لوپوس (یک بیماری خود ایمنی) یا سرطان
- بیماری‌هایی که به سلول‌های خونی شما آسیب می‌رسانند یا آنها را از بین می‌برند، مانند بیماری سلول داسی شکل
- انواع خاصی از کم‌خونی‌های ارثی
آیا افرادی که دیالیز می‌شوند در معرض خطر کمبود آهن هستند؟
بله. افرادی که دیالیز می‌شوند به آهن اضافی نیاز دارند به دلیل:
- کمبود غذاهای غنی از آهن در رژیم غذایی
برخی از غذاهای غنی از آهن مانند گوشت قرمز و لوبیا ممکن است در رژیم دیالیز شما محدود شوند. بدون غذاهای غنی از آهن کافی، شما بیشتر در معرض خطر کمبود آهن هستید. متخصص تغذیه در انتخاب غذاهایی که منابع خوبی از آهن، ویتامین‌ها و سایر مواد معدنی هستند به شما کمک می‌کند. قبل از ایجاد هرگونه تغییر در رژیم غذایی با متخصص تغذیه مشورت کنید.
- از دست دادن خون در طول همودیالیز
در پایان هر درمان همودیالیز، معمولاً مقدار کمی خون در صافی دیالیز (کلیه مصنوعی) باقی می‌ماند که منبع از دست دادن آهن در طول زمان است.
در واقع، زمانی که دیالیز می‌شوید، احتمالاً به آهن اضافی نیاز خواهید داشت، زیرا داروی کم‌خونی دیگری به نام عامل تحریک کننده اریتروپویتین( اریتروپویزیس) مصرف می‌کنید که آهن شما را مصرف می‌کند.
تیم مراقبت دیالیز شما آزمایش خون انجام می‌دهد تا متوجه شود که آیا کم‌خونی فقر آهن دارید یا خیر و برنامه مراقبتی مناسب را برای شما تنظیم کند. آنها به طور مرتب هموگلوبین شما را بررسی می‌کنند تا تاثیر درمان کم‌خونی را رصد کنند.
تیم دیالیز همچنین سطح آهن خون شما را آزمایش می‌کند زیرا آهن به بدن شما کمک می‌کند تا هموگلوبین کافی تولید کند. داشتن آهن کافی به شما کمک می‌کند تا به محدوده هموگلوبین توصیه شده برسید و در آن بمانید.
سطح آهن چگونه آزمایش می‌شود؟
دو آزمایش مهم خون می‌تواند نشان دهد که آیا آهن کافی دارید یا خیر. این آزمایش‌ها شامل اشباع ترانسفرین (TSAT) و فریتین (شکلی از آهن که در بافت‌های بدن ذخیره می‌شود) نامیده می‌شوند.
- سطح اشباع ترانسفرین (TSAT) باید حداقل ۲۰ درصد باشد.
- اگر تحت درمان دیالیز صفاقی هستید، سطح فریتین شما باید حداقل ۱۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر و در صورت همودیالیز بیش از ۲۰۰ نانوگرم در میلی‌لیتر باشد.
تیم مراقبت دیالیز شما به طور مرتب سطح آهن شما را تا زمانی که به میزان هدف هموگلوبین خود برسید آزمایش می‌کند.
کم‌خونی در بیماران تحت درمان دیالیز چگونه درمان می‌شود؟
- داروهایی به نام عوامل تحریک کننده اریتروپویتین(اریتروپویزیس): این داروها جایگزین اریتروپویتین می‌شوند که در افراد مبتلا به نارسایی کلیه میزان این هورمون کم است.
- آهن اضافی: رژیم غذایی به تنهایی نمی‌تواند آهن کافی برای رفع نیازهای بدن بیمار را تامین کند. به احتمال زیاد به آهن اضافی نیاز است. در واقع، هنگامی که مصرف عوامل تحریک کننده اریتروپویزیس شروع می‌شود گلبول‌های قرمز بیشتری تولید می‌شود و آهن سریع‌تر مصرف می‌شود. هنگامی که از عوامل تحریک کننده اریتروپویتین (اریتروپویزیس) استفاده می‌کنید، آهن درمانی به موارد زیر کمک می‌کند:
o جلوگیری از کمبود آهن
o کاهش مقدار مورد نیاز عوامل تحریک کنندۀ اریتروپویتین (اریتروپویزیس)
o رسیدن هموگلوبین در محدودۀ مورد نظر
مقدار آهن مورد نیاز و نحوۀ دریافت آن به نوع دیالیز شما بستگی دارد.
- اگر تحت درمان دیالیز صفاقی هستید، آهن اضافی می‌تواند:
o به صورت خوراکی به عنوان مکمل مصرف شود
o به صورت داخل وریدی تزریق شود
- اگر تحت درمان همودیالیز هستید، ممکن است آهن اضافی به صورت میزان بالایی از آهن وریدی، از راه ست دیالیز در حین دیالیز تزریق شود.
آهن در درمان کم‌خونی مهم است. بدون آهن کافی، عوامل تحریک کنندۀ اریتروپویتین (اریتروپویزیس) هدر می‌روند و شما به میزان هموگلوبین مورد نظر خود نخواهید رسید.
چگونه متوجه بشوم که کم‌خونی من بهتر شده است؟
با بهبود کم‌خونی، احساس بهتر و توانایی بیشتردر انجام فعالیت‌های روزانه خود خواهید داشت. تیم مراقبت دیالیز شما سطوح هموگلوبین، فریتین و سطح اشباع ترانسفرین (TSAT) و شاید سایر آزمایش‌های خون را به طور منظم بررسی می‌کند. بسته به اینکه بدن چگونه به درمان پاسخ می‌دهد، ممکن است تغییرات دوز عوامل تحریک کنندۀ اریتروپویتین (اریتروپویزیس) مورد نیاز باشد.
اگر در بیمارستان بستری هستید، درمان کم‌خونی باید ادامه یابد.
چرا درمان کم‌خونی مهم است؟
کم‌خونی می‌تواند مشکلات خطرناک برای قلب ایجاد کند. درمان کم‌خونی مهم است زیرا:
- انرژی بیشتری برای انجام کارهای روزانه خود خواهید داشت؛
- کیفیت زندگی شما بهتر می‌شود؛
- توانایی شما برای ورزش بهبود می‌یابد؛
- احتمال مشکلات قلبی کمتر می‌شود؛
