با افزایش سن، خطر کاهش تعداد و عملکرد نفرونها (واحدهای تشکیل دهندۀ کلیه) افزایش مییابد. خطر ابتلا به برخی از بیماریهایی که کلیهها و مجاری ادراری را تحتتأثیر قرار میدهند نیز با افزایش سن بیشتر میشود، از جمله دیابت، فشارخون بالا، مشکلات قلبی، اضافه وزن و نیز بزرگ شدن پروستات در مردان. همچنین کاهش اشتها، کاهش حس چشایی و تشنگی در سالمندان، دریافتهای غذایی در این افراد را تحت تأثیر قرار میدهد. اگرچه سالمندی به ۶۵ سال و بالاتر اطلاق میشود اما تغییرات سالمندی از سالها قبل از آن، آغاز میشود. این دوران از زندگی به دلیل تغییر نیازهای تغذیهای بدن از اهمیت بسزایی برخوردار است. نیاز سالمندان به مواد مغذی، متأثر از داروها، بیماریها و پدیدههای بیولوژیکی دوران میانسالی و سالمندی بوده و در افراد مختلف با یکدیگر متفاوت است. دوران سالمندی به نوبۀ خود، نیازمند توجهات ویژۀ تغذیهای است چراکه با افزایش سن، بافت عضلانی بدن، تحلیل رفته و بافت چربی، جایگزین آن میشود. به این معنی که علیرغم ثبات وزن و یا حتی افزایش وزن، ترکیب بدن در حال تغییر است. ابتلا به بیماریها، بهویژه بیماریهای کلیوی، این شرایط را پیچیدهتر میکند. رعایت تغذیۀ مناسب، یکی از اصلیترین بخشهای پیشگیری و درمان بیماریهای کلیوی است. رژیم غذایی صحیح، نه تنها عوارض بیماری را کاهش میدهد بلکه پیشرفت بیماری را نیز کُند میکند. رعایت اصول صحیح تغذیه در سالمندان مبتلا به بیماریهای کلیوی، اهمیت بسیار بالاتری دارد چراکه علاوه بر کاهش پیشرفت بیماری و کنترل عوارض آن، در بهبود کیفیت زندگی سالمندان نیز نقش دارد.
متأسفانه نارسایی کلیه در مراحل اولیه، علائمی ندارد. به همین دلیل، ممکن است علائم، زمانی مشخص شوند که بیماری به میزان زیادی در بدن فرد پیشرفت کرده و بافت کلیهها از بین رفته باشد. لذا انجام آزمایشهای خون و ادرار به صورت ادواری، بهویژه در سالمندان، اکیداً توصیه میشود. اگر بیماریهای کلیوی سالمندان بهموقع تشخیص داده شود، میتوان سرعت پیشرفت بیماری را کاهش داد و حتی گاهی از آن جلوگیری کرد. اصلاح رژیم غذایی و دارودرمانی میتواند به افزایش عمر کلیهها کمک کند.
دریافت مواد مغذی در بیماران کلیوی، اغلب ناکافی است که از علل آن میتوان به رعایت رژیم غذایی کلیوی بسیار سختگیرانه، محدودیتهای غیرضروری تغذیهای، افزایش کاتابولیسم و بیاشتهایی اشاره کرد. دریافت انرژی باید به گونهای باشد که نیازهای فرد را تأمین کرده ولی موجب اضافه وزن نیز نشود. یکی از اشتباهات رایج در بیماران کلیوی، محدودیت غیر ضروری پروتئین است در حالی که دریافت پروتئین کافی و با کیفیت در سالمندان مبتلا به بیماری کلیوی، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ چراکه علاوه بر تأمین نیازهای فرد، از تحلیل بافت عضلانی در آنها نیز جلوگیری میکند. با این حال، پروتئین بیش از حد، میتواند با تحمیل بار اضافی بر کلیهها، باعث شود عملکرد کلیه، سریعتر کاهش یابد. پروتئین رژیم غذایی سالمندان باید از منابع حیوانی که ارزش بیولوژیکی بالایی دارند، مثل گوشتها و تخم مرغ، تأمین شود. متخصص تغذیه، میتواند با در نظر گرفتن نیاز سالمند و نوع بیماری کلیوی، میزان پروتئین مورد نیاز وی را تنظیم کند.
یکی دیگر از مشکلات دوران سالمندی، تحلیل بافت استخوانها است که بهویژه در خانمها میتواند به پوکی استخوان و شکستگی، منجر شود. در سالمندان مبتلا به بیماری کلیوی به خاطر عدم تعادل فسفر و کلسیم در بدن و نیز عدم دفع سموم و املاح، این خطر، دوچندان میشود. کنترل سطح سِرمی فسفر در سالمندان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. زیرا فسفر بالا (هیپرفسفاتمی)، خروج کلسیم از استخوانها را تشدید کرده و باعث مشکلات عضلانی و اسکلتی میشود. به همین علت، ارزیابی دقیق، بهموقع و منظم سطح سِرمی فسفر و موارد وابسته مثل کلسیم، هورمون پاراتیروئید و ویتامین Dبسیار حائز اهمیت است. کاهش فسفر دریافتی، مستلزم کاهش مصرف غذاهای سرشار از فسفر، شامل مغزها و دانهها (پسته، فندق، بادام، گردو، کنجد، تخمه و…)، سویا، نانها و بیسکوئیتهای سبوسدار، حبوبات، گوشتهای فرآوری شده مثل سوسیس و کالباس، امعاء و احشاء (مغز، جگر، دل، قلوه و…) و نوشابه بهویژه نوشابۀ سیاه است. مصرف محصولات لبنی اگرچه حاوی کلسیم و پروتئین مناسبی هستند، به خاطر فسفر و پتاسیم بالا در سالمندانِ مبتلا به نارسایی کلیه، محدود میشود.
مشکلات گوارشی از جمله نفخ و یبوست نیز در زمرۀ شکایات شایعِ سالمندان است که ضرورت مصرف میوهها و سبزیجات را افزایش میدهد. با این حال مشکلات دندانی، مانع مصرف این گروه غذایی ارزشمند میشوند. نکتۀ حائز اهمیت در مصرف میوه و سبزیجات، توجه به میزان پتاسیم آنهاست. تعداد میوهها و مقدار سبزیجات مجاز باید بر اساس شرایط فردی برای هر بیمار، تنظیم و مشخص شود. میزان پتاسیم میوههای خشک (آلو، انجیر و برگهها) بیشتر از میوههای تازه است. پرتقال، انار، زردآلو، شلیل، طالبی، کیوی، گلابی، موز، خرما و خرمالو از جمله میوههای پُرپتاسیم، محسوب میشوند. سبزیجات پرپتاسیم نیز شامل سبزیجات پخته (اسفناج، کرفس، قارچ، سبزی قرمه، آش و کوکو)، بامیه، گوجه فرنگی، کدو حلوایی و سیبزمینی است.
بدن سالمندان، بیش از سایر گروههای سنی در معرض خطر بیآبی و کمآبی قرار دارد، لذا توجه به میزان مایعات مصرفی و نمک برای جلوگیری از اُفت فشارخون یا افزایش فشارخون، اهمیت ویژهای دارد.
سالمندان مبتلا به نارسایی کلیه، ممکن است به خاطر مشکلات و بیماریها و نیز محدودیتهای رژیمی، قادر به تأمین نیازهای تغذیهای خود نباشند لذا تنظیم رژیم غذایی در این گروه از افراد باید حتماً زیر نظر متخصص تغذیه و بنا بر نیازهای فرد انجام شود.