با اصول اولیه، شروع می‌کنیم
در متن زیر، نحوۀ عملکرد کلی کلیه‌ها و نحوۀ بهترین پیشگیری از آسیب احتمالی آنها درصورتی‌که عملکرد کلیۀ شما قبلاً مختل شده باشد را خواهید آموخت. امیدواریم که یادگیری اصول اولیه، درک بیماری‌های کلیه را کمی آسان‌تر کند و به شما این امکان را بدهد تا درمورد موضوعات مرتبط با بیماری با پزشک خود گفت‌وگو داشته باشید.
وضعیت بیمار
بیماری مزمن کلیه، فرآیندی تدریجی است که در آن، کلیه‌ها به آرامی، عملکرد خود را از دست می‌دهند.
بیماری مزمن کلیه، درصورتی که بیش از سه ماه، وجود داشته باشد و با پیامدهایی برای سلامتی، همراه باشد به عنوان ناهنجاری در ساختار یا عملکرد کلیه، تعریف می‌شود.
شاید قبلاً متوجه علائم یا تغییرات فیزیکی در خود، شده باشید. آیا اغلب، احساس خستگی و ناتوانی می‌کنید؟ آیا اشتهای شما کمتر از حد معمول است؟ آیا در به خواب رفتن، مشکل دارید یا نمی‌توانید تمرکز کنید؟ آیا اغلب، حالت تهوع را تجربه می‌کنید؟ این علائم می‌توانند نشان‌دهندۀ از دست دادن تدریجی عملکرد کلیه باشند.
پزشک شما می‌تواند با درمان مناسب، راه‌هایی برای تسکین این علائم پیدا کند. داشتن یک بحث آزاد با پزشک‌تان درمورد اینکه این علائم را چگونه احساس می‌کنید، بسیار مهم است. درحالی که هنوز از زندگی خود لذت می‌برید، یاد بگیرید چگونه با بیماری خود کنار بیایید.
تشخیص بیماری‌های کلیوی
پزشک عمومی یا متخصص داخلی و نفرولوژیست، آزمایش‌های مختلفی را برای تعیین اینکه آیا شما به بیماری مزمن کلیوی مبتلا هستید یا نه، انجام می‌دهند. از شما نمونۀ خون گرفته می‌شود تا نفرولوژیست بتواند مقادیر فاکتورهای آزمایشگاهی خاصی را بررسی کند. علاوه بر این، معمولاً آزمایش ادرار هم انجام می‌شود تا مشخص شود چه موادی در ادرار، دفع می‌شوند و میزان دفع آنها چه‌قدر است.
پروتئین در ادرار
این سؤال که آیا نوع خاصی از پروتئین (آلبومین) در ادرار وجود دارد یا خیر، مهم است. اگر مقدار آلبومین در ادرار، افزایش مداوم داشته باشد، این می‌تواند نشان‌دهندۀ بدتر شدن عملکرد کلیه باشد که به آن پروتئینوری یا آلبومینوری نیز می‌گویند.
تعیین GFR
بیماری مزمن کلیه را می‌توان به مراحل مختلفی تقسیم کرد. این مراحل به عنوان مراحل CKD (مراحل بیماری مزمن کلیه) شناخته می شوند:
مرحلۀ یکCKD، با کاهش بسیار کم عملکرد کلیه‌ها، توصیف می‌شود و مرحلۀ پنجCKD ، مرحلۀ پایانی است. پزشک شما میزان فیلتراسیون گلومرولی (GFR) را برای طبقه‌بندی، محاسبه می‌کند. این، نشان می‌دهد که کلیه‌ها به چه میزان خون شما را از سموم، پاک کرده و چه‌قدر از آنها را در ادرار، دفع می‌کنند که این مقادیر برحسب میلی‌لیتر در دقیقه بیان می‌شود. هرچه GFR کمتر باشد، کلیه‌های شما بدتر کار می‌کنند.
به عنوان مثال، GFR بین ۸۹-۶۰ نشان‌دهندۀ میزان کم کاهش عملکرد کلیه است که مربوط به مرحلۀ دو CKD است. GFR بین ۲۹-۱۵ نشان‌دهندۀ اختلال شدید عملکرد کلیه یا مرحلۀ چهار CKD است.
اگر GFR به دلیل عملکرد ناکافی کلیه، کمتر از ۱۵ باشد، احتمال تجویز درمان جایگزین برای کلیه، بیشتر و بیشتر می‌شود. در این مرحله، شما و پزشک‌تان تصمیم خواهید گرفت که بهترین زمان برای شروع درمان جایگزین، چه زمانی است.
تنظیم برنامۀ درمانی
اگر بیماری مزمن کلیه برای شما تشخیص داده شده است، گام دوم این است که یک برنامۀ درمانی متناسب با شرایط شخصی خود، تنظیم کنید. هدف از این برنامه، کاهش سرعت پیشرفت بیماری و کاهش علائم و عوارض آن است مانند:
- فشارخون بالا، بررسی اینکه آیا فشارخون در محدودۀ طبیعی است یا خیر؛
- کم‌خونی مرتبط با کلیه، بررسی اینکه آیا گلبول‌های قرمز کافی در خون شما وجود دارد یا خیر و آیا متابولیسم الکترولیت‌ها و تعادل اسید و باز که مسئول انتقال اکسیژن به اندام‌ها هستند در تعادل هستند؛
- دیابت، بررسی سطح قند خون.
درگیری‌های ذهنی
ما می‌دانیم که درحال حاضر، چیزهای زیادی در ذهن شما می‌گذرد. اگر افکار ناخوشایندی دارید به اصول زیر پایبند باشید:
- من تنها نیستم! پزشک، خانواده و تیم مراقبتی در کنار من هستند؛
- تمام مراحل لازم را می‌توان آموخت! دیگران این کار را کردند، پس من هم می‌توانم آن را انجام دهم؛
- علائم من، قابل کاهش است! با درمان مناسب، حالم بهتر خواهد شد.
شجاع باش و به قدرتت ایمان داشته باش! راحت بازگو کردن مشکلات خود با پزشک به شما کمک می‌کند تا بهترین درمانی را که مناسب شرایط شما باشد، پیدا کنید. بگذارید عزیزان شما و خانواده نیز وارد گفت‌وگو شوند.
ترس‌ها و نگرانی‌های خود را آشکارا مطرح کنید.
کدام گزینۀ درمانی برای من مناسب است؟
پزشک‌تان به شما اطلاع داده که عملکرد کلیۀ شما به‌شدت مختل شده است و برای حفظ زندگی و کیفیت آن باید به زودی گزینۀ درمان جایگزین کلیه (RRT) را که برای شما مناسب است، انتخاب کنید. از آن‌جایی که بیش از یک گزینه برای درمان بسیاری از بیماران در دسترس است، مهم است که از فرصت استفاده کنید و دربار‌ۀ گزینه‌های درمانی خود اطلاعات بیشتری کسب کنید تا شخصاً انتخاب مناسبی داشته باشید.
انتخاب درمان مناسب برای نارسایی کلیه، ممکن است دشوار باشد. با گزینه‌های درمانی، آشنا شوید و همراه با پزشک خود، درمانی را انتخاب کنید که به بهترین وجه با وضعیت سلامتی و سبک زندگی شما مطابقت داشته باشد. درمان دیالیزی که انتخاب می‌کنید در سبک زندگی شخصی شما و در انتخاب درمان‌های دیگر شما نیز نقش دارد. این عوامل، ممکن است در طول زندگی شما تغییر کنند یا ممکن است عوارضی وجود داشته باشد که در آن صورت نیاز به تغییر و استفادۀ شکل دیگری از درمان داشته باشید. بسیاری از بیماران در طول زندگی خود، فقط یک نوع درمان را انجام نمی‌دهند. هر گزینۀ درمانی، مزایا و معایب خاص خود را دارد و هر درمانی برای هر بیمار، مناسب نیست. این موضوع، ممکن است انتخاب‌های شما را محدود کند. به همراه پزشک و خانواده‌تان، می‌توانید تصمیم بگیرید که کدام درمان از نظر نتایج درمان و کیفیت زندگی فردی شما برای شما بهترین است.
با برشمردن و توضیح موارد زیر که به شما برای تصمیم‌گیریِ راحت‌تر، کمک می‌کند، مهم‌ترین گزینه‌های درمانی به شما معرفی می‌شوند:
پیوند، دیالیز صفاقی، همودیالیز، همودیالیز خانگی
پیوند کلیه
یک عمل جراحی بزرگ که طی آن، یک بیمار مبتلا به نارسایی کلیه از یک اهدا کنندۀ زنده یا فوت شده، یک کلیۀ جدید دریافت می‌کند. پیوند کلیه، انتقال کلیۀ سالم از اهداکننده به بیمارِ (گیرندۀ) مبتلا به نارسایی مزمن کلیه است. اینکه آیا یک بیمار (گیرنده)، برای پیوند کلیه مناسب است یا خیر به ملاحظات پزشکی مختلفی بستگی دارد. آزمایش‌های آزمایشگاهی مختلفی برای اطمینان از همسانی کلیۀ اهداکننده و گیرنده انجام می‌شود. مدت‌‌زمان انتظار دریافت کلیه از فرد اهداکننده، بسیار متفاوت است. متأسفانه تعداد کلیه‌های کافی برای پیوند وجود ندارد. به همین دلیل بیماران، اغلب ممکن است برای مدت طولانی در لیست انتظار باشند.
چه کسی می‌تواند کلیه اهدا کند؟
- یک خویشاوند خونی زنده (مثلاً والدین یا خواهر و برادر)؛
- اهداکنندۀ زنده و غیرمرتبط؛
- اهداکنندۀ متوفی که قبل از مرگ خود، حاضر به اهدای عضو شده باشد.
پیوند کلیه چگونه است؟
کلیۀ اهدا شده در قسمت‌های تحتانی شکم، قرار می‌گیرد. معمولاً کلیه‌های بیمار، برای بهره‌مندی از عملکردهای باقی‌ماندۀ کلیه، برداشته نمی‌شوند. اگر همه چیز، خوب پیش برود (یعنی جراحی، موفقیت‌آمیز باشد و داروی مناسب برای حفظ کلیه در بدن، مصرف شود)، کلیۀ جدید، وظایف کلیه‌های بیمار را به اندازۀ کافی برعهده می‌گیرد تا به این ترتیب تا حدی عملکرد کلیۀ از دست رفته را بازیابی کند. کلیۀ پیوند شده می‌تواند سال‌ها با موفقیت، کار کند. اگر پیوند، موفقیت‌آمیز نباشد، دیالیز، همچنان یک گزینه است. بسیاری از بیماران مبتلا به بیماری کلیوی در طول زندگی خود، روش‌های درمانی مختلفی را پشت سر می‌گذارند (مثلاً با دیالیز صفاقی شروع می‌کنند، سپس پیوند کلیه و اگر کلیۀ اهداشده عملکرد خود را از دست بدهد یا عوارضی ایجاد شود به همودیالیز روی می‌آورند)، بنابراین پیوند ناموفق، آخرین گزینه نیست.
برای پیوند کلیه چه نکاتی را باید در نظر گرفت؟
پیوند موفقیت‌آمیز، می‌تواند در دست‌یابی به وضعیت سلامتی بهتر، بدون دیالیز، کمک کند. برای جلوگیری از ردِ پیوند کلیۀ اهدایی، بیمار (دریافت‌کننده) باید داروهای منظمی را در طول و بعد از پیوند، مصرف کند. این داروها به‌طور کلی به عنوان سرکوب‌کنندۀ سیستم ایمنی، شناخته می‌شوند. با این‌حال در برخی موارد، حتی این داروها هم نمی‌توانند از پس‌زدن کلیه جلوگیری کنند. از آن‌جایی که سیستم ایمنی بدن شما نسبت به سایرین، ضعیف‌تر خواهد بود باید از عوارض جانبی احتمالی مربوط به این داروها و به‌ویژه عفونت‌ها آگاه باشید. بنابراین، رعایت نکات بهداشتی، توسط شما ضروری است. این داروها همچنین می‌توانند عوارض جانبی ناخواستۀ دیگری مانند تغییر در لثه‌ها، افزایش فشارخون، سطح کلسترول بالا، صورت پف‌کرده، کم‌خونی، رشد موهای ناخواسته، مشکلات پوستی و ضعیف شدن استخوان‌ها را ایجاد کنند. در‌صورت وجود هر‌یک از این موارد به پزشک خود اطلاع دهید. برای بیمارانی که کلیۀ پیوندی دارند، مهم است که داروهای ضد رد پیوند و سایر داروهای روزانه‌شان را به درستی مصرف کنند و معاینات پی‌گیری به‌طور منظم برای‌شان انجام شود.
