علل، علائم و عوارض اِدِم

اِدِم یعنی تورّمی که به علت احتباس مایعات در بافت‌های بدن، ایجاد شده است. ادم در هر قسمتی از بدن می‌تواند به‌وجود آید ولی بیشتر اوقات در ساق و مچ پاها، دست‌ها، اطراف چشم و صورت، پدید می‌آید و ممکن است نشانه‌ای از وجود یک بیماری شدید کلیوی باشد. در واقع، اِدم می‌تواند به دلیل ناتوانی کلیه‌ها در دفع مایعات اضافی یا نمک و یا به دلیل نشت پروتئین از کلیه‌ها اتفاق بیفتد. ورم صورت و پاها علامت شایع بیماری کلیوی است. البته در بیماری‌های دیگری نیز ممکن است دیده شود. از مشخصات ورم ناشی از بیماری کلیوی این است که تورم در ابتدا دور چشم و به‌خصوص پلک پایین، بروز کرده و صبح‌ها، هنگام بلند شدن از خواب، شدیدتر است. به این علامت، «ادم دور چشمی (پره اربیت)» می‌گویند و در طول روز، پاها ورم کرده و با استراحت، ورم پاها کمتر می‌شود درحالی‌که ورم دور چشم با استراحت، بیشتر می‌شود.

نارسایی کلیوی از علل مهم و شایع ادم است. اما باید توجه داشت که وجود ادم، لزوماً به معنای اختلال عملکرد کلیوی نیست. در برخی از بیماری‌های کلیوی، علی‌رغم عملکرد طبیعی کلیه، ادم ایجاد می‌شود. مثلاً در سندرم نفروتیک که دفع میزان زیاد پروتئین، منجر به ایجاد ورم می‌شود. درمقابل، در برخی موارد، علی‌رغم اختلال شدید در عملکرد کلیوی، بیمار، دچار ورم نمی‌شود. ادم از جمله عوارضی است که هم در مرحلۀ پیش از دیالیز و هم در زمانی‌که بیمار، تحت همودیالیز یا دیالیز صفاقی قرار دارد، دیده می‌شود. همچنین با کاهش عملکرد کلیه، دفع مواد زائد از بدن ازجمله آب و سدیم، کاهش یافته و لذا خطر ادم و گسترش آن با پیشرفت بیماری کلیه، افزایش می‌یابد.

اِدِم با علائم و عوارضی همراه است که کیفیت زندگی بیمار را کاهش می‌دهند و لذا کنترل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. اِدِم  موجب کاهش تحرک در بیماران شده و به‌خاطر کشیدگی و نازکی پوست، می‌تواند آسیب‌های پوستی را موجب شود. با توجه به اهمیت ادم، در این‌جا به راه‌های کنترل این عارضه و درمان آن می‌پردازیم.

پیشگیری و درمان اِدِم

خط اول پیشگیری از ادم، پیروی از یک رژیم غذایی تنظیم شده توسط متخصص تغذیه است. اِدِم غالباً ناشی از احتباس آب و سدیم در بافت‌های بدن است. کاهش احتباس آب و سدیم، مستلزم کاهش مصرف غذاهای سرشار از سدیم است؛ مانند خیارشور، شور، غذاهای آماده و فراوری شده، کنسروها، غذاهای دودی و نمک‌سود، رب و سس گوجه فرنگی، چیپس و پفک، مغزهای شور، زیتون شور یا پرورده، دوغ و به طور کلی هر غذایی که در تهیۀ آن، نمک به‌کار رفته است. عمدۀ غذاهای آماده و فراوری شده، سرشار از نمک بوده، می‌توانند موجب عارضۀ ادم در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه شوند. میزان مجاز مایعات دریافتی بیماران بر اساس شرایط فردی هر بیمار، میزان ادم، میزان دفع ادرار، فشارخون و شدت بیماری، تعیین می‌شود. منظور از کنترل مایعات در این بیماران، تمام مایعات شامل آب، چای، سایر نوشیدنی‌ها و حتی غذاهای آبکی است. با توجه به اینکه محدودیت‌های شدید غذایی و سوءتغذیه و کاهش سطح آلبومین از دیگر عوامل تشدیدکنندۀ ادم است، باید از محدودیت‌های رژیمی غیرضروری پرهیز نمود.

علاوه بر رعایت رژیم غذایی صحیح و اصولی به بیماران توصیه می‌شود، در حد امکان، ورزش و فعالیت‌هایی انجام دهند که باعث بازگشت مایعات به قلب شود. همچنین بهتر است در حالات نشسته یا درازکشیده، قسمت‌های دارای ادم، بالاتر از سطح بدن، نگه‌ داشته شوند. حتماً باید از ایستادن درازمدت، پرهیز شود.

کنترل دارویی

برخی از بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، نیازمند تجویز داروهایی برای کاهش ادم هستند. این داروها عمدتاً شامل دیورتیک‌ها (داروهای ادرار آور) هستند که احتباس آب را با افزایش دفع ادرار، کاهش می‌دهند و با عوارض جانبی برای بیمار، همراه هستند. لذا به تمام بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و بیماران دیالیزی، توصیه می‌شود برای کنترل احتباس آب و سدیم در وهلۀ اول از رژیم غذایی تنظیم شده توسط متخصص تغذیۀ خود، پیروی کنند.

در افراد تحت درمان نگاهدارندۀ دیالیز، افزایش کفایت، زمان و دفعات دیالیز، می‌تواند ادم را از بین ببرد.

سخن پایانی

اصلی‌ترین راه پیشگیری و درمان ادم یا احتباس آب و سدیم در بدن، پیروی از رژیم غذایی صحیح است که توسط متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی برای بیمار، تنظیم شده است. توصیه می‌شود مواد غذایی حاوی نمک فراوان، غذاهای آماده و فراوری شده و کنسروها از رژیم غذایی این بیماران، حذف و سایر مواد غذایی به میزان متعادل و مورد نیاز، دریافت شوند.