علل، علائم و عوارض کم‌خونی
کم‌خونی، یکی از مهم‌ترین مشکلات در نارسایی مزمن کلیه است. بر اساس گزارش مؤسسۀ ملی سلامت، تخمین زده می‌شود که از هر ۷ نفر، بیمار مبتلا به بیماری کلیوی، یک نفر، کم‌خونی دارد. هم‌زمان با پیشرفت نارسایی مزمن کلیه، کم‌خونی، خصوصاً از مراحل ۳ تا ۵ نارسایی مزمن کلیه، پیشرفت کرده و هورمون اریتروپویتین (EPO) که مغز استخوان را تحریک به تولید گلبول‌های قرمز می‌کند، دیگر تولید نمی‌شود. کلیه‌ها مسئول ساخت ۹۰ % هورمون اریتروپویتین هستند و لذا در نارسایی کلیه به دلیل فقدان این هورمون، تولید گلبول قرمز در بدن، کاهش یافته و کم‌خونی را موجب می‌شود. همچنین طول عمر گلبول‌های قرمز در بیماری مزمن کلیه، به‌خاطر تجمع سموم در بدن، کاهش می‌یابد.
در بیماران تحت دیالیز نیز از آن‌جایی که در هر جلسۀ دیالیز، مقداری خون در صافی دیالیز و لوله‌های دستگاه، باقی می‌ماند، کم‌خونی، تشدید می‌شود. آهن، یک عنصر اساسی در تولید گلبول قرمز است و کمبود آن نیز می‌تواند کم‌خونی را موجب شود. با توجه به اینکه آهن، عمدتاً در منابع پروتئینی، یافت می‌شود و در بیماران کلیوی به دلیل ضرورت محدودیت فسفر، دریافت منابع پروتئینی، محدود می‌شود، دریافت آهن در این بیماران، کاهش می‌یابد که می‌تواند تشدیدکنندۀ کم‌خونی در آنان باشد. همچنین جذب روده‌ای آهن در این بیماران، کاهش می‌یابد. از طرف دیگر، التهاب ناشی از نارسایی مزمن کلیه نیز مانع رهایش آهن از ذخایر بدن شده و آهن را برای تولید گلبول‌های قرمز در دسترس قرار نمی‌دهد. علاوه بر آهن، کمبود فولات و ویتامین ۱۲B نیز می‌توانند منجر به کم‌خونی شوند.
دیابت، بیماری قلبی، فشارخون بالا، عفونت و سوء تغذیه از دیگر عواملی هستند که خطر کم‌خونی همراه با نارسایی مزمن کلیه را افزایش می‌دهند.
کم‌خونی، اغلب بدون نشانه است ولی در مواردی، رنگ پریدگی، احساس خستگی، تنگی نفس غیرطبیعی، ضربان قلب سریع، سردی دست و پا (بیش از حد معمول) و همچنین سردرد، می‌توانند نشانه‌هایی از کم‌خونی باشند. به مرور زمان، کم‌خونی می‌تواند باعث مشکلات قلبی شود و اگر بیمار، سابقۀ مشکلات قلبی نیز داشته باشد، کم‌خونی، مشکلات را وخیم‌تر می‌کند.
پیشگیری و درمان کم‌خونی
درمان کم‌خونی به علت آن بستگی دارد، یعنی باید ابتدا مشخص شود که چرا بدن شما به اندازۀ کافی، گلبول‌های قرمز و یا هموگلوبین، تولید نمی‌کند. هنگامی‌که علت اصلی، مشخص شد، گزینه‌های درمان، ممکن است شامل موارد زیر باشند:
- مکمل‌های آهن یا ویتامین: مکمل‌های آهن، می‌توانند به بدن شما در ساختن گلبول‌های قرمز سالم، کمک کنند. این مکمل‌ها می‌توانند به‌صورت خوراکی و یا با تزریق وریدی (IV) مصرف شوند. ممکن است به همراه مکمل‌های آهن، مکمل‌های ویتامین ۱۲B یا فولات نیز تجویز شود.
- عوامل محرک خون‌سازی (اریتروپویتین): این دارو‌های تزریقی، مغز استخوان را به تولید گلبول‌های قرمز بیشتر، ترغیب می‌کنند. اریتروپویتین تزریقی با نام تجاری اِپرکس (Eprex) برای بیماران مبتلا به نارسایی کلیه در دسترس است.
- انتقال خون: در موارد شدید کم‌خونی، انتقال خون، راهی سریع برای افزایش تعداد گلبول‌های قرمز خون است. با این‌حال، این تنها یک راه‌حل موقت و بدون رفع علت کم‌خونی، محسوب می‌شود. انجام تزریق خون، اغلب اوقات می‌تواند منجر به عوارض جانبی شود. مثلاً ممکن است پادتن‌هایی تولید شوند که به سلول‌های خونی اهدا‌کننده، حمله می‌کنند. این می‌تواند بر احتمال دریافت پیوند کلیۀ بالقوه در آینده، تأثیر بگذارد. انتقال خون، همچنین می‌تواند منجر به تجمع خطرناک آهن در خون شود که به «هموکروماتوز» مشهور است و می‌تواند به کبد، آسیب برساند.
سخن پایانی
پیروی از رژیم غذایی صحیح که توسط متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی برای بیمار، تنظیم شده باشد می‌تواند با تأمین منابع کافی پروتئین، آهن، ویتامین ۱۲B و فولات از بروز کم‌خونی، جلوگیری کرده و یا از شدت آن بکاهد.
