فشارخون در بیماران کلیوی

علل، علائم و عوارض فشارخون بالا

بیماری مزمن کلیه، یکی از بیماری‌های نسبتاً شایع در کشور ایران به‌شمار می‌رود که در اکثر مواقع تا مراحل نهایی، تشخیص داده نمی‌شود. حدود ۲۰ درصد از موارد بیماری مزمن کلیه، ناشی از فشارخون بالاست (یعنی از هر ۵ مورد بیماری، یک مورد در اثر فشارخون بالاست). تغذیۀ صحیح و رژیم‌درمانی با کنترل عوامل خطر بیماری ازجمله فشارخون بالا و دیابت، نقش بسزایی در پیشگیری، درمان و کاهش عوارض بیماری مزمن کلیه دارد. کنترل فشارخون در تمام مراحل بیماری، اعم از پره‌دیالیز (پیش از دیالیز)، همودیالیز یا دیالیز صفاقی و پیوند کلیه از اهمیت بالایی برخوردار است. حدود ۸۰-۷۵ درصد بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه، فشارخون بالا دارند. با کاهش عملکرد کلیه، دفع آب و مواد زائد از بدن ازجمله سدیم، کاهش یافته و لذا خطر افزایش فشارخون با پیشرفت بیماری کلیه، افزایش می‌یابد. در واقع فشارخون بالا هم عامل خطری برای نارسایی مزمن کلیه بوده و هم از عوارض نارسایی کلیه به‌شمار می‌رود. فشارخون برخی از بیماران، بعد از هر نوبت دیالیز، نرمال می‌شود اما عمدۀ بیماران، نیازمند دارودرمانی هستند.

بیماری‌های قلبی و عروقی، اصلی‌ترین علت مرگ‌ومیر در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه است. با توجه به اینکه فشارخون بالا یکی از فاکتورهای مهم بیماری‌های قلبی و عروقی است، لذا کنترل آن از اهمیت بالایی برخوردار است. فشارخون بالا باعث افزایش کار قلب شده که در طولانی‌ مدت موجب آترواسکلروز، هیپرتروفی بطن چپ، ایسکمی و آریتمی می‌شود. به همین علت، ارزیابی دقیق، به‌موقع و منظم فشارخون و موارد وابسته ازجمله سطح سِرُمی سدیم و وزن (میزان احتباس آب در بدن) بسیار حائز اهمیت است. با توجه به اهمیت فشارخون، در این‌جا به راه‌های کنترل این عارضه و درمان آن می‌پردازیم.

پیشگیری و درمان فشارخون بالا

خط اول پیشگیری از فشارخون بالا، پیروی از یک رژیم غذایی مناسب است که توسط متخصص تغذیه، تنظیم شده باشد. کاهش فشارخون، مستلزم کاهش مصرف غذاهای سرشار از سدیم و افزایش دریافت غذاهای غنی از پتاسیم، منیزیم و فیبر است. عدم مصرف بیش از حد نمک در وعده‌های غذایی، اولین کار مفیدی است که باید در پیشگیری و درمان فشارخون بالا انجام داد. اغلب، توصیه می‌شود سدیم در رژیم غذایی بیماران کلیوی به کمتر از ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز، محدود شود. سایر توصیه‌های تغذیه‌ای برای کنترل فشارخون عبارتند از:

• تا حد امکان مصرف غذا در رستوران‌ها محدود شود.
• فست فودها، کنسروها، غذاهای آماده و فرآوری شده، سرشار از نمک بوده و می‌توانند موجب ایجاد یا تشدید عارضۀ فشارخون بالا در تمام بیماران از جمله بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه شوند.
• کراکرها، چیپس، پفک، خیارشور، زیتون، انواع ترشی، شور و سس‌ها از دیگر منابع غنی از سدیم هستند که باید محدود شوند.
• با توجه به اینکه غلات، گوشت‌ها و لبنیات، حاوی سدیم هستند باید در مصرف آنها نیز احتیاط کرد.
• به‌جای نمک از چاشنی‌هایی مانند لیموترش تازه یا سبزیجات خشک معطر استفاده شود.
• از آن‌جایی که محتوای سدیم روغن‌های حیوانی، بالاتر از روغن‌های گیاهی است، توصیه می‌شود از روغن‌های گیاهی مانند کُلزا یا زیتون، استفاده شود.
• در بیماران تحت درمان با دیالیز باید مصرف مایعات، محدود شود. میزان مجاز مایعات مصرفی برای بیماران، توسط متخصص کلیه و یا متخصص تغذیه، تعیین می‌شود.
• وزن بالا یک عامل خطر برای افزایش فشارخون است، لذا دستیابی و حفظ وزن ایده‌آل، راه مؤثری برای کنترل فشارخون خواهد بود.
• ورزش‌ کردن منظم با شدت کم تا متوسط، مثل پیاده‌روی در کاهش فشارخون، بسیار مؤثر است. همچنین ورزش کردن به حفظ وزن مناسب و کاهش استرس نیز کمک می‌کند که هردو در کنترل فشارخون مهم هستند.

برخی از بیماران دیالیزی، نیازمند تجویز داروهایی برای کنترل فشارخون هستند اما داروها عوارض جانبی و مهمی دارند و باید از مصرف بی‌رویۀ آنها اجتناب شود. لذا به تمام بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه و بیماران دیالیزی، توصیه می‌شود برای کنترل فشارخون از رژیم غذایی تنظیم شده توسط متخصص تغذیۀ خود پیروی کنند.

سخن پایانی

اصلی‌ترین راه پیشگیری و درمان فشارخون بالا، پیروی از رژیم غذایی صحیح است که توسط متخصص تغذیه و رژیم‌درمانی برای بیمار تنظیم شده است.          ■