همۀ ما تا به حال تجربۀ روزهای سخت را در زندگی داشته‌ایم و با بحران‌های دشواری رو به رو شده‌ایم. قطعاً در آینده هم با شرایط سخت و بحران‌های جدید رو به رو خواهیم شد. پرسش این است: انسان‌هایی که در مشکلات و روزهای سخت زندگی مقاومند، رفتار درستی در آن شرایط دارند و در اصطلاح «تاب آور» هستند، چه ویژگی‌هایی دارند؟
افراد تاب آور می‌دانند که اتفاقات ناگوار و ایام سخت، جزء جدایی ناپذیر زندگی هستند. این به آن معنی نیست که این افراد از اتفاقات ناگوار استقبال می‌کنند، بلکه وقتی وارد شرایط سخت می‌شوند به خوبی درک می‌کنند که وارد مرحلۀ سختی از زندگی شده اند و بنابراین وقت خود را با پرسیدن سوال رایج «چرا من؟» تلف نمی‌کنند. در مقابل از خود می‌پرسند که چرا این اتفاق نباید برای آن‌ها پیش بیاید؟ مگر غیر از این است که آن‌ها هم مانند بقیۀ انسان‌ها باید شرایط دشوار را تجربه کنند؟ تاب‌آوری در انسان از جایی شروع می‌شود که قدرت مشاهده و مرور تمام زندگی خود را داشته باشد. به طور معمول انسان‌ها تمایل دارند بیشتر به نقاط راحت و آسودۀ زندگی توجه کنند؛ و اصلاً حتی دوست ندارند به قسمت‌های سخت و رنج آور فکر کنند. بسیاری فکر می‌کنند دلیل این موضوع این است که انسان ذاتاً از این مسایل خوشش نمی‌آید که البته غلط نیست، اما دلیل اصلی این است که پیدا کردن راه حل در مسایل سخت زندگی معمولاً خیلی دشوار است. راه‌های زندگی ما بیشتر در دشواری و مصیبت‌هایی پنهان شده که در مسیر زندگی ما قرار می‌گیرند. بقیۀ زندگی مانند یک دشت پهن شده است که راه‌ها در دل سختی‌ها نهفته شده است. انسان‌ها در آسایش و راحتی‌ها معمولاً زندگی درستی ندارند و به همین دلیل در هنگام سختی‌ها دچار مشکل می‌شوند و تاب‌آوری کافی را ندارند.
چه عواملی در رسیدن به تاب‌آوری به ما کمک می‌کنند؟
زندگی درست در راحتی یعنی اینکه وقتی به آسایش و شرایط ایده آل می‌رسیم، باید بتوانیم به نبودن آن شرایط هم فکر کنیم و تصور نکنیم که می‌توانیم برای همیشه با این شرایط و امکانات زندگی کنیم؛ بلکه باید در همان لحظه به نبودن آن‌ها فکر کنیم. زندگی در داشته‌ها جریان ندارد، مگر اینکه بتوانیم یاد بگیریم اگر آن‌ها را نداشتیم چطور زندگی کنیم. ما باید بتوانیم دو بعد دارایی و نداری را کنار هم نگاه داریم تا زندگی کاملی داشته باشیم. وقتی زندگی کامل باشد، تاب‌آوری خود به خود در ما ایجاد می‌شود و ما نیاز به جست و جوی تاب‌آوری در زندگی خود نداریم. زیرا تاب‌آوری، نتیجۀ دیدگاه‌های درست نسبت به زندگی است. عواملی که به رسیدن به دیدگاه‌های درست کمک می‌کنند عبارتند از:
- روابط نزدیک با خانواده و دوستان؛
- نظر مثبت از خود و اعتماد به توانایی‌ها و نقاط قوت خود؛
- توانایی مدیریت هیجانات قوی و تکانشی؛
- مهارت‌های بهتر حس مسایل و ارتباط خوب؛
- احساس کنترل؛
- خود را به عنوان یک انسان منعطف دیدن نه به عنوان یک قربانی؛
- مقابله با استرس از راه سالم و اجتناب از راهبردهای مقابله‌ای مضر مانند اعتیاد به مصرف مواد؛
- کمک به دیگران؛
- یافتن معنایی مثبت در زندگی خود با وجود وقایع دشوار و مشکلات؛
تاب‌آوری آموختنی است
نکته ای که باید به آن توجه کرد این است که درست است تاب‌آوری به قابلیت تطابق انسان در مواجهه با بلایا یا فشارهای جانکاه، غلبه یافتن و حتی تقویت شدن با آن تجارب اطلاق می‌شود، اما این خصیصه در کنار توانایی‌های درونی شخص و مهارت‌های اجتماعی او و همچنین در تعامل با محیط تقویت می‌شود، توسعه می‌یابد و به عنوان یک ویژگی مثبت متبلور می‌شود. نتیجه اینکه تاب‌آوری در هر سن و در هر سطحی رخ می‌دهد و سازه‌ای شناختی و قابل آموزش است یعنی تاب‌آوری پدیده‌ای ذاتی نیست. بلکه از طریق تمرین، آموزش، یادگیری و تجربه حاصل می‌شود. پس اگر فکر می‌کنید تاب‌آوری کمی دارید، می‌توانید آن را تقویت کنید و مهارت‌های خود را برای تاب‌آور شدن پرورش دهید. پس تاب‌آوری قابل یادگیری است. حال کمی خودتان و اطرافیانتان را ارزیابی کنید و ببینید در مواجهه با مسایل و مشکلات چگونه عمل می‌کنید؟ آیا از نتیجۀ عملکردتان احساس رضایت می‌کنید؟
چگونه تاب آور باشیم؟
- با اطرافیانمان رابطه برقرار کنیم: حفظ روابط خوب با اعضای خانواده و دوستان، عامل مهمی در تاب‌آوری است. به این دلیل برای کمک به خود و افراد باید رابطۀ خوبی را با دیگران برای افزایش سطح تاب‌آوری ایجاد کرد.
۲- موقعیت‌های بحرانی را همیشگی ندانیم: نشیب و فرازهای زندگی غیر قابل اجتناب هستند. هر کسی ممکن است لحظات دشواری را تجربه کند. ما نمی‌توانیم این حقیقت را تغییر دهیم. به هر حال می‌توانیم شیوه‌هایی را که چنین موقعیت‌هایی را دریافت، یا تفسیر می‌کنیم و به آن‌ها پاسخ می‌دهیم، تغییر دهیم. لحظه‌ای که موقعیت‌های نامطلوب زندگی را به صورت مسایلی برطرف نشدنی می‌بینیم، گام‌های مثبتی را که قادریم برداریم، محدود می‌کنیم.
۳- بپذیریم که تغییر در زندگی غیر قابل اجتناب است: تنها واقعیت در زندگی این است که همه چیزی تغییر می‌کند. گاهی اوقات ما قادر نیستیم به دلیل بعضی موقعیت‌های نامطلوب زندگی، به اهداف خود دست یابیم. پذیرش موقعیت‌هایی که ما نمی‌توانیم آن‌ها را تغییر دهیم و تمرکز بر شرایطی که می‌تواند تغییر کند گام مهمی در جهت تاب‌آوری شخصی است.
۴- هدف گذاری کنیم: داشتن هدف در زندگی و توانمندی برای هدف گذاری، شاخص مهمی در تاب‌آوری است. فردی که هدف گذاری را به زندگی خود ضمیمه می‌کند، جهت‌گیری آیندۀ خود را افزایش می‌دهد و می‌تواند به زمانِ شخصی ساختار دهد. وقتی که اهدافی را تعیین می‌کنیم برای تحقق آن‌ها کار خواهیم کرد. تلاش برای این منظور و دستاورد آن، منبعی برای خشنودی و رضایت ما خواهد بود. لازم است توجه داشته باشیم که هدف گذاری باید ملموس و گام به گام باشد.
۵- قاطعانه عمل کنیم: برخی افراد هنگامی که با مساله‌ای مواجه می‌شوند ممکن است منفعل باقی بمانند در انتظار این که مسایل خودشان حل شوند. این نوع برخورد با مسایل، شاخصی از عدم تاب‌آوری است. در مقابل، توانمندی برای عمل جسورانه در موقعیت‌های نامطلوب به منظور حل مسایل می‌تواند شاخصی از تاب‌آوری باشد. پس اگر فکر می‌کنید کاری را باید انجام دهید بی‌محابا اقدام کنید و به خود اعتماد داشته باشید.
۶- باور داشته باشیم که بحران‌ها فرصت‌هایی برای خودکاوی هستند: افرادی که در زندگی با بحران مواجه نمی‌شوند، فرصتی برای شناخت خود ندارند. مسایل و مشکلات فرصت‌هایی برای خود کاوی هستند. اگر مسایل را به صورت فرصت‌هایی برای خود کاوی بینید، تاب‌آوری‌تان در بحران‌ها افزوده می‌شود.
۷- همواره به خود نگاه مثبتی داشته باشیم: دارا بودن اعتماد به نفس و اعتماد به قابلیت‌های شخصی خود شاخصی از تاب‌آوری است. قبل از سعی برای حل موفقیت‌آمیز مسایل، فرد باید به توانایی خود برای انجام آن باور داشته باشد. شخصی بدون این باور نمی‌تواند گام‌های ضروری را برای حل مسایل بردارد.
۸- دورنمای موقعیت‌ها و مسایل را تاریخی تجسم کنیم: اگر فردی که با موقعیت‌های نامطلوب زندگی مواجه می‌شود، آن‌ها را با دورنمایی مختصر ارزیابی کند، این موقعیت‌های مشکل ممکن است بزرگتر از آن چه هستند به نظر بیایند. به این دلیل ارزیابی موقعیت‌های مساله در دورنمایی گسترده، شاخص مهم تاب‌آوری است. افرادی که می‌توانند مسایل را در بافتی تاریخی ببینند، می‌توانند مساله را به طور واقع‌بینانه‌تری درک کنند بدون این که بار هیجانی قوی آن را بر دوش کشند. حفظ دورنمایی گسترده از موقعیت مساله و مقابله با آن‌ها در بافتی تاریخی اثرات منفی را که مساله برای شخص در پی دارد، کاهش خواهد داد.
۹- خوش بین باشیم: حفظ نقطه نظر خوش بینانه به مسایل، شاخص مهمی در تاب‌آوری است. افراد خوش بین انتظار دارند که چیزهای خوب اتفاق افتد، در حالی که افراد بدبین می‌ترسند که اتفاق‌های بدی رخ دهد.
۱۰- مراقب خود باشیم: مراقب خود بودن شاخص مهمی از تاب‌آوری است. این مراقبت می‌تواند با حساسیت نسبت به هیجان‌ها و نیازهای شخصی خود، صرف زمان برای خود، حفظ سلامت جسمانی و مشارکت در فعالیت‌هایی که از آن لذت می‌برید، مشخص شود. فردی که می‌تواند خود را به لحاظ جسمانی و روانشناختی متناسب نگه دارد، کوشش و اشتیاق بیشتری را برای حل مسایل نشان خواهد داد.
ادامه دارد…
