سازمان مراقبت از کلیه داویتا ـ ترجمۀ آذین حنایی
همودیالیز در خانه، مدلی از دیالیز خونی (همودیالیز) است که به جای بخش دیالیز در خانه انجام می‌شود. اصول کار ماشین دیالیز همانند مراکز دیالیز است به این صورت که خون از طریق دسترسی عروقی وارد ماشین دیالیز می‌شود. ماشین دیالیز خون را از مواد زائد، سمی و آب اضافه پاک می‌کند و خون تمیز را به بدن بر می‌گرداند. بیمارانی که در خانه دیالیز می‌شوند، امکان انجام جلسات بیشتر یا طولانی‌تر دیالیز را دارند که ممکن است به نتایج بالینی و کیفیت زندگی بهتر منجر شود.
تاریخچه
دکتر اسکریبنر، پزشک دانشگاه واشنگتن، به دلیل توسعۀ درمان دیالیز به عنوان درمان نگهدارندۀ بیماری کلیوی مرحلۀ نهایی (ESRD) در دهه ۱۹۶۰ شناخته‌شده است. توسعه درمان دیالیز در نهایت منجر به ایجاد اولین مرکز درمان با کلیه مصنوعی به صورت سرپایی شد. در زمان ایجاد اولین مرکز درمان با کلیه مصنوعی به‌صورت سرپایی، منابع کافی برای درمان همه بیماران نیازمند به درمان دیالیز وجود نداشت. این شرایط باعث شد تا متخصصان حوزۀ پزشکی طرح دیالیز در خانه را به عنوان راهکار اجرا کنند.
هنگامی‌که اولین بار دیالیز خونی در منزل انجام شد، کار بسیار دشواری بود زیرا تجهیزات دیالیز بزرگ و پیچیده بودند. با این‌حال، دکتر اسکریبنر تلاش کرد تا روند کار را برای بیماران آسان‌تر کند و در دهه ۱۹۷۰، تقریباً ۴۰٪ از جمعیت بیماران تحت درمان نگهدارندۀ دیالیز در ایالات‌متحده در منزل تحت درمان دیالیز خونی قرار می‌گرفتند. با شکوفایی دیالیز صفاقی درصد بیماران تحت درمان دیالیز خونی در خانه طی ۲۰ سال بعد کاهش یافت، اما در دهه ۱۹۹۰، دیالیز خونی در خانه دوباره مورد توجه قرار گرفت. امروزه همودیالیز در خانه به دلیل پیشرفت در تجهیزات، برنامه‌های آموزش به بیمار برای سوزن زدن و دسترسی به جریان خون، در حال افزایش است.
گزینه‌های درمانی
دو نوع همودیالیز در خانه وجود دارد: به‌صورت روزانه و نوع دیگر همان روش مرسوم در بخش‌های دیالیز خونی است. یکی از مهم‌ترین مزایای همودیالیز در خانه این است که برنامه‌های درمانی را می‌توان متناسب با شرایط خاص سلامتی و شیوۀ زندگی بیمار تنظیم کرد.
- همودیالیز روزانۀ کوتاه‌مدت در منزل: این روش به طورکلی پنج یا شش بار در هفته به مدت دو تا سه ساعت در هر جلسه انجام می‌شود.
- همودیالیز خانگی مرسوم: همودیالیز خانگی نوع مرسوم بسیار شبیه به همودیالیز در مرکز دیالیز است. در این روش، همودیالیز معمولاً سه بار در هفته به مدت چهار ساعت در هر جلسه انجام می‌شود، اما بیماران برای دستیابی به نتایج بالینی مطلوب، گزینه‌های بیشتر از قبیل افزایش جلسات دیالیز در این روش دارند.
فرد مراقبت‌کننده از بیمار
بیمار تحت درمان نگه‌دارنده دیالیز خونی در منزل باید یک فرد مراقبت‌کننده داشته باشد تا در روند دیالیز به او کمک کند. فرد مراقبت‌کننده ممکن است همسر، عضو خانواده، دوست، همسایه یا فرد مراقبت‌کننده حرفه‌ای باشد. نقش فرد مراقبت‌کننده از بیمار شامل نصب وسایل مصرفی و تنظیم دستگاه، قرار دادن سوزن‌های دیالیز در عروق بیمار، ثبت اطلاعات پزشکی بیمار بر روی نمودار، انجام فرایندهای پس از پایان دیالیز و تمیز کردن دستگاه بعد از اتمام دیالیز است. نقش فرد مراقبت‌کننده از بیمار بسته به نیاز بیمار متفاوت خواهد بود. فرد مراقبت‌کننده از بیمار همانند بیماران مراحل آموزش را پشت سر می‌گذارند و آمادۀ هر نوع کمکی به بیمار هستند.
سوزن زدن بیمار به خود
برای انجام دیالیز در منزل لازم است دو سوزن در رگ‌های بیمار قرار گیرد تا خون از راه سوزن شریانی از بدن خارج شده و وارد ماشین دیالیز شود. خون پس از تصفیه در ماشین دیالیز توسط سوزن وریدی به بدن باز می‌گردد. سوزن‌ها توسط خود بیمار یا فرد مراقبت‌کننده جایگذاری می‌شود.
مرحلۀ یادگیری سوزن زدن به خود ممکن است در ابتدا کمی دلهره‌آور به نظر برسد، تکنیک‌های جدید مانند تکنیک تکمه‌ای، سوزن زدن بیمار به خودش را بسیار ساده و راحت کرده است.
بیمارانی که از تکنیک تکمه‌ای استفاده می‌کنند هر بار که دیالیز می‌شوند سوزن‌های خود را در همان نقطه جایگذاری می‌کنند. این کار باعث می‌شود که در نقطه جایگذاری بافت خاصی تشکیل شود و یک فرورفتگی بسیار کوچک ایجاد شود. با این روش بیمار به جای استفاده از سوزن‌های تیز از سوزن‌های مخصوص این روش که کند هستند استفاده می‌کند که برای بیمار راحت‌تر و ایمن‌تر است. البته توجه به این نکته مهم است که تکنیک تکمه‌ای فقط در دسترسی عروقی فیستول قابل اجرا است (فیستول نوعی دسترسی عروقی است که از پیوند شریان و ورید بیمار ایجاد می‌شود).
از مزیت سوزن زدن بیمار به خود، سالم نگه داشتن و حفظ عملکرد طولانی‌تر عروق است. بیمارانی که سوزن زدن به خودشان را انجام می‌دهند اغلب گزارش می‌دهند که سوزن زدن به خود ساده‌تر از تصور آن‌ها است. علاوه بر این، هنگامی‌که سوزن زدن به خود را یاد می‌گیرند اغلب آن‌ها تمایلی برای جایگذاری سوزن توسط فرد دیگری غیر از خود ندارند.
آموزش
بیماران تحت درمان نگه‌دارنده دیالیز خونی در خانه و فرد مراقبت‌کننده از آن‌ها باید دورۀ کامل آموزش دیالیز در خانه را بگذرانند. در طول برنامۀ آموزشی، آن‌ها تمام نکات لازم در مورد انجام درمان همودیالیز به طور مؤثر و ایمن در منزل را یاد می‌گیرند. بیماران و مراقبت‌کنندۀ بیمار، سوزن زدن، کار با تجهیزات دیالیز، فراهم کردن محیط تمیز، ثبت درمان‌ها و چگونگی معدوم کردن سوزن‌ها و وسایل مصرفی را یاد می‌گیرند.
آموزش معمولاً از چهار تا هشت هفته طول می‌کشد و به صورت فردی توسط پرستار مخصوص آموزش روش دیالیز در منزل انجام می‌شود. مطالب آموزشی با توجه به نیازهای پزشکی و انتخاب تجهیزات بیمار تنظیم می‌شود. بیمار و مراقبت‌کنندۀ بیمار کار خود را با مشاهده پرستار آموزش‌دهنده در طول فرایند دیالیز شروع می‌کنند. با فراگیری اطلاعات بیشتر در این روند، بیمار و مراقبت‌کننده به پرستارِ آموزش‌دهنده کمک می‌کنند و مسئولیت‌های بیشتری را تا زمان مستقل شدن به طور کامل ایفا می‌کنند.
تجهیزات
جدیدترین دستگاه‌های همودیالیز خانگی به‌گونه‌ای طراحی شده اند که کاربرپسند باشند و انجام دیالیز در منزل را ساده‌تر کنند. علاوه بر این، ماشین‌های جدید به گونه‌ای طراحی شده‌اند که نیاز به وسایل کمتری داشته و فضای کمتری در منزل بیمار اشغال کنند. برخی ماشین‌های جدید کوچک و قابل‌حمل هستند و این امکان را فراهم می‌کنند که حتی بیمار هنگام دیالیز سفر کند.
خلاصه
همودیالیز خانگی یک گزینۀ ایمن و مؤثر برای بیماران کلیوی مرحلۀ نهایی است که تمایل دارند ضمن حفظ آزادی عمل، مراقبت‌های لازم را دریافت کنند. همودیالیز خانگی یک گزینۀ درمانی است که تحت کنترل و اختیار بیمار است که چه موقع و چگونه دیالیز شود تا کیفیت زندگی بیمار به طرز چشمگیری بهبود یابد. علاوه بر این، بیمارانی که در منزل دیالیز می‌شوند، به نتایج بالینی بهتری دست میابند.
