نفرکتومی (نفرو = کلیه، اکتومی = برداشتن)، برداشتن کلیه با جراحی است. این روش برای درمان سرطان کلیه و همچنین سایر بیماری‌ها و آسیب‌های کلیوی، انجام می‌شود. نفرکتومی، همچنین برای برداشتن کلیۀ سالم از اهداکننده (چه زنده و چه مرده) برای پیوند، انجام می‌شود.
انواع نفرکتومی
دو نوع نفرکتومی وجود دارد: جزئی و رادیکال. در نفرکتومی جزئی، تنها قسمت بیمار یا آسیب‌دیدۀ کلیه، برداشته می‌شود. نفرکتومی رادیکال، شامل برداشتن کل کلیه به همراه بخشی از لولۀ منتهی به مثانه (حالب)، غده‌ای که در بالای کلیه قرار دارد (غدۀ فوق کلیوی) و بافت چربی اطراف کلیه است. زمانی‌که هردو کلیه به طور همزمان برداشته شوند، این عمل، نفرکتومی دوطرفه، نامیده می‌شود.
روشی که برای برداشتن کلیۀ سالم از اهداکننده به منظور پیوند، استفاده می‌شود، نفرکتومی اهدایی نامیده می‌شود.
آمادگی برای نفرکتومی اهداکنندۀ زنده
برای اینکه به عنوان اهداکنندۀ کلیه، ارزیابی شوید باید سالم و بدون بیماری‌ای باشید که ممکن است منجر به نارسایی کلیه شود. این بیماری‌ها شامل دیابت و فشارخون بالا است. یک اهداکنندۀ بالقوه، ابتدا برای سازگاری گروه خونی با گیرندۀ بالقوه، آزمایش می‌شود. پس از تأیید سازگاری گروه خونی، تیم مراقبت‌های بهداشتی، چندین آزمایش دیگر را انجام خواهند داد. این آزمایش‌ها برای بررسی عوارضی انجام می‌شوند که احتمالاً می‌توانند باعث رد کلیۀ جدید، توسط بدن گیرنده شوند و همچنین، شناسایی هرگونه مشکل سلامتی در اهداکنندۀ بالقوه که می‌تواند او را به عنوان یک اهداکنندۀ نامناسب محسوب کند.
چند هفته قبل از انجام جراحی پیوند، اهداکنندۀ کلیه، تحت معاینۀ فیزیکی کامل، قرار می‌گیرد و قبل از پذیرش در بیمارستان، سایر دستورالعمل‌ها به وی توصیه می‌شود. ارزیابی، توسط یک مددکار اجتماعی، انجام می‌شود تا مطمئن شود که اهدا با میل و بدون فشار، انجام می‌شود.
قبل از عمل، روش جراحی به همراه خطرات و عوارض احتمالی به طور کامل برای شما توضیح داده خواهد شد.
نفرکتومی
جراحی نفرکتومی، چگونه انجام می‌شود؟
جراحی لاپاراسکوپی
برای برخی از افرادی‌که نیاز به نفرکتومی دارند، جراحی لاپاراسکوپی (که به آن جراحی کم‌تهاجمی نیز گفته می‌شود) جهت برداشتن کلیه، مناسب است. جراحی لاپاراسکوپی، شامل استفاده از یک لاپاراسکوپ (دوربین گرز مانند) است که از یک سری برش‌ها یا «پورت‌های» کوچک در دیوارۀ شکم، عبور داده می‌شود و برای مشاهدۀ حفرۀ شکمی و برداشتن کلیه ازطریق یک برش کوچک، استفاده می‌شود. این عمل، تحت بی‌هوشی عمومی، انجام می‌شود (شما در خواب هستید و هیچ دردی احساس نمی‌کنید). شما به یک سوند مثانه، نیاز دارید که پس از خواب (بی‌هوشی)، قرار داده شده و چند ساعت پس از جراحی، برداشته می‌شود.
در لاپاراسکوپی، همان تکنیک‌های جراحی سنتی، انجام می‌شود و می‌تواند هم برای جراحی رادیکال و هم برای جراحی جزئی، استفاده شود. همچنین این روشِ ترجیحی برای نفرکتومی اهداکنندۀ پیوند کلیه است.
مزایای جراحی لاپاراسکوپی عبارتند از:
- زمان بهبودی کوتاه‌تر؛
- بستری کوتاه‌تر در بیمارستان؛
- برش‌های کوچک‌تر؛
- عوارض بعد از عمل کمتر.
انجام نفرکتومی لاپاراسکوپی به مهارت‌های خاصی نیاز دارد و در همۀ بیمارستان‌ها این عمل را انجام نمی‌دهند. همچنین اینکه آیا می‌توانید جراحی لاپاراسکوپی انجام دهید به وضعیت پزشکی و سلامت کلی شما بستگی دارد. درمورد گزینه‌های خود برای نفرکتومی لاپاراسکوپی با پزشک خود صحبت کنید.
نفرکتومی باز
نفرکتومی باز به ندرت مورد نیاز است اما به هرترتیب، تحت بی‌هوشی عمومی، انجام می‌شود. جراح، یک برش در شکم یا در کنار شکم (ناحیۀ پهلو) ایجاد می‌کند. ممکن است برای انجام این روش، نیاز به برداشتن یک دنده باشد. حالب (لوله‌ای که ادرار را از کلیه به مثانه می‌رساند) و رگ‌های خونی از کلیه جدا شده و کلیه، خارج می‌شود. سپس محل برش با بخیه، بسته می‌شود.
مراقبت‌های بعد و بهبودی
بلافاصله پس از جراحی، تیم مراقبت‌های بهداشتی شما به‌دقت فشارخون، الکترولیت‌ها و تعادل مایعات شما را بررسی می‌کند. این اعمال بدن تا حدی توسط کلیه‌ها کنترل می‌شوند. شما به احتمال زیاد، یک سوند ادراری (لوله‌ای برای تخلیۀ ادرار) برای مدت کوتاهی در طول نقاهت در مثانۀ خود خواهید داشت.
ممکن است در نزدیکی ناحیۀ برش، احساس ناراحتی و بی‌حسی (ناشی از اعصاب قطع شده) داشته باشید. مسکن‌ها بعد از عمل جراحی و در طول دورۀ نقاهت درصورت نیاز، تجویز می‌شوند. اگرچه تنفس عمیق و سرفه، ممکن است دردناک باشد زیرا برش نزدیک دیافراگم است، تمرینات تنفسی برای جلوگیری از ذات‌الریه، مهم هستند.
بسته به روش جراحی که استفاده می‌شود احتمالاً ۱ تا ۷ روز در بیمارستان خواهید ماند. به محض اینکه احساس بهبود کردید، تشویق می‌شوید که به فعالیت‌های سبک بازگردید. باید به مدت شش هفته پس از عمل از انجام فعالیت‌های شدید و بلند کردن اجسام سنگین اجتناب شود.
پزشک، دستورالعمل‌های دقیق‌تری درمورد فعالیت‌ها، محدودیت‌ها و رژیم غذایی بعد از عمل به شما ارائه می‌دهد.
خطرات و عوارض جراحی نفرکتومی
تمام جراحی ها خطرات و عوارض خاصی دارند. عوارض احتمالی جراحی نفرکتومی عبارتند از:
- عفونت؛
- خونریزی که نیاز به انتقال خون دارد؛
- پنومونی بعد از عمل؛
- واکنش‌های آلرژیک نادر به بی‌هوشی؛
- مرگ.
همچنین خطر کم نارسایی کلیه در بیمارِ با عملکرد پایین یا مبتلا به بیماری در کلیۀ باقی‌مانده، وجود دارد.
اطلاعات مختصر
- شما با دو کلیه، متولد می‌شوید اما واقعاً فقط به یکی نیاز دارید. یک کلیۀ سالم می‌تواند به اندازۀ دو کلیه، کار کند اما اگر هردو کلیه برداشته شوند، دیالیز یا پیوند برای حفظ زندگی، ضروری است.
- خطرات نفرکتومی اهدایی برای پیوند کلیه، بسیار کم است. این احتمالاً به این دلیل است که تقریباً همۀ اهداکنندگان زنده، تحت آزمایش و ارزیابی دقیق قبل از عمل، قرار می‌گیرند تا از سلامت کافی برای جراحی، مطمئن شوند. بیشتر مطالعات، میزان مرگ‌ومیر را برای نفرکتومی اهداکننده در محدودۀ ۱ یا ۲ مورد در هر صدهزار جراحی اهداکننده، گزارش می‌کنند. حدود ۱ یا ۲ نفر از هر ۱۰۰ بیمار، ممکن است عفونت یا عارضۀ زخم بعد از عمل را تجربه کنند و حدود نیمی از این بیماران، ممکن است برای یک عارضه، نیاز به عمل مجدد داشته باشند.
- اکثریت قریب به اتفاق اهداکنندگان کلیه با یک کلیه، عمر طولانی و سالمی دارند.
مراقبت از کلیۀ باقی‌مانده
آزمایشات به طور منظم برای بررسی میزان عملکرد کلیۀ باقی‌مانده، انجام می‌شود. آزمایش ادرار و فشارخون باید هر سال انجام شود و آزمایش‌های عملکرد کلیه (کراتینین، اوره و میزان فیلتراسیون گلومرولی) باید هر چند سال یک‌بار (یا درصورت مشاهدۀ نتایج غیرطبیعی، بیشتر از یک‌بار) بررسی شوند. همچنین باید به طور منظم، آزمایش ادرار برای پروتئین، انجام شود. وجود پروتئین در ادرار، ممکن است به این معنی باشد که کلیه، آسیب دیده است.
افرادی که یک کلیه دارند باید از ورزش‌هایی که خطرات بالای برخورد شدید را به همراه دارند اجتناب کنند. این ورزش‌ها شامل بوکس، هاکی روی چمن، فوتبال، هاکی روی یخ، چوگان، هنرهای رزمی، رودئو، فوتبال و کُشتی است اما تنها محدود به این موارد نیست. این اصل، شامل فعالیت‌های شدید مانند چتربازی نیز هست. هر فردی که یک کلیه دارد و تصمیم به شرکت در این ورزش‌ها دارد باید بیشتر مراقب باشد و از پد محافظ، استفاده کند. چنین فردی باید درک کند که از دست دادن کلیۀ باقی‌مانده یک وضعیت بسیار جدی است.
آیا تغییراتی در رژیم غذایی، لازم است؟
به طور کلی، برای افرادی که یک کلیۀ سالم دارند، نیازی به رژیم غذایی خاصی نیست. اگر افراد درمورد ترکیب اصلی یک رژیم غذایی سالم، سؤالی دارند لازم است با پزشک خود یا یک متخصص تغذیه، صحبت کنند.
