اگر دیابت دارید، احتمالاً نگران تأثیرات این بیماری بر اندام‌هایی مانند چشم یا قلب خود هستید. اما این بیماری سایر قسمت‌های بدن شما از جمله کلیه‌ها را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد.
دیابت عامل اصلی نارسایی مزمن کلیوی در ایالات متحده است. از هر سه بزرگسال مبتلا به دیابت، یک نفر به نارسایی مزمن کلیوی مبتلا است.
اما با این که این آمار ترسناک به نظر می‌رسد، لزوماً نباید سرنوشت شما نیز چنین باشد. اگر سبک زندگی سالمی داشته باشید و دیابت خود را به خوبی کنترل کنید، این احتمال وجود دارد که کلیه‌های شما در وضعیت مناسبی باقی بمانند.
چه چیزی باعث بیماری کلیه ناشی از دیابت می‌شود؟
بیماری کلیه ناشی از دیابت دقیقاً همان چیزی است که به نظر می‌رسد: نوعی بیماری کلیوی بر اثر دیابت. این بیمار همچنین با عنوان نفروپاتی دیابتی شناخته می‌شود.
زمانی که دیابت دارید، به مرور زمان رگ‌های خونی کوچک بدن شما آسیب می‌بینند. وقتی این اتفاق در کلیه‌های شما می‌افتد، آنها نمی‌توانند کار خود را انجام دهند و خون شما را به درستی تمیز کنند. در نتیجه، بدن شما بیشتر از آنچه باید آب و نمک را نگه می‌دارد و مواد زائد در خون شما جمع می‌شود. سرعت یا آهستگی این اتفاق بستگی به کنترل خوب یا ضعیف دیابت شما دارد.
علایم بیماری کلیه ناشی از چیست؟
متأسفانه این بیماری نیز مانند بیماری مزمن کلیوی به طور کلی می‌تواند در مراحل اولیه بدون علامت باشد. به همین دلیل برای پزشک بسیار مهم است که هر سال یک آزمایش ادرار انجام دهد تا آلبومین (نوعی پروتئین موجود در خون) را بررسی کند. علایمی که باید به آنها توجه کرد عبارتند از:
- پروتئین در ادرار
- افزایش وزن
- تورم مچ پا
- تکرر ادرار، به خصوص در شب
- فشار خون بالا
- عفونت‌های مکرر دستگاه ادراری
خود دیابت باعث آسیب به اعصاب بدن شما می‌شود. این مسأله می‌تواند تخلیۀ کامل مثانه را برای شما سخت کند و اگر ادرار شما برای مدت طولانی در آنجا بماند، ممکن است دچار عفونت شوید. این امر مخصوصاً در صورتی صادق است که دیابت شما به خوبی کنترل نشده باشد، زیرا اگر ادرار شما سطح قند بالایی داشته باشد، رشد باکتری‌ها را بیشتر می‌کند.
اگر هر سال غربالگری بیماری کلیوی را انجام ندهید، این وضعیت می‌تواند پیشرفت کند تا زمانی که در مراحل پایانی قرار بگیرید، که می‌تواند منجر به نارسایی کلیه شود. این امر می‌تواند باعث موارد ذیل شود:
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- ضعف
- خارش
- گرفتگی عضلات به خصوص در پاها
- کم خونی یا تعداد کم گلبول‌های قرمز خون
- نیاز به انسولین کمتر، زیرا کلیه‌های آسیب دیده شما نیز آن را تجزیه نمی‌کنند
بیماری کلیوی ناشی از دیابت چگونه درمان می‌شود؟
اگر دیابت خود را به خوبی کنترل کنید، شانس ابتلا به بیماری مزمن کلیوی را کاهش می‌دهید (و اگر به آن مبتلا شوید، احتمال پیشرفت آن به مراحل بعدی بسیار کمتر است). این معمولاً شامل یک رویکرد چند وجهی است:
- سطح گلوکز خون خود را کنترل کنید: این امر با بررسی A1C شروع می‌شود، آزمایش خونی که میانگین سطح گلوکز خون شما را در سه ماه گذشته نشان می‌دهد. بر خلاف آزمایش‌های قند خون که ممکن است بتوانید در خانه و با استفاده از دستگاه‌های سنجش قند خون انجام دهید، این آزمایش در آزمایشگاه انجام می‌شود. پزشک شما می‌تواند در کنترل قند خون از طریق ترکیبی از رژیم غذایی، ورزش، و داروها کمک کند. او همچنین به شما اطلاع می‌دهند که هر چند وقت یکبار باید گلوکز A1C خون خود را چک کنید.
- فشار خون خود را کنترل کنید: اگر دیابت دارید، در معرض خطر بیشتری برای ابتلا به فشار خون بالا هستید که دومین علت اصلی نارسایی کلیه است. فشار خون مناسب برای اکثر افراد مبتلا به دیابت زیر ۹۰ / ۱۴۰ میلیمتر جیوه یا ۸۰ / ۱۳۰ میلیمتر جیوه برای افراد خاص در معرض خطر است.
خبر خوب این است که برخی از داروهای مشابهی که پزشکان برای کاهش فشار خون استفاده می‌کنند، به کند کردن آسیب کلیه نیز کمک می‌کنند. دو نوع مهارکننده‌های ACE و ARB (داروهای کاهش فشار خون)، در واقع نشان داده‌اند که آسیب کلیه را در افراد دیابتی که فشار خون بالا دارند، کند می‌کنند. این داروها عبارتند از لیزینوپریل، انالاپریل، لوزارتان و کاندسارتان (نکته: نام این داروها همگی به –pril یا –sartan ختم می‌شوند).
- رژیم غذایی سالم داشته باشید: رژیم غذایی سالم برای دیابت همانند رژیم غذایی سالم برای هر کسی دیگری است؛ به غذاهایی مانند میوه ها، سبزیجات، چربی‌های سالم و پروتئین بدون چربی فکر کنید. اما اگر به بیماری مزمن کلیه (CKD) هم مبتلا باشید، کمی متفاوت است. با تمرکز بر غذاهای تازه و فرآوری نشده اشتباه نکنید، و اگر محصول بسته بندی شده یا کنسرو شده‌ای خریداری می‌کنید، مطمئن شوید که حاوی کمتر از ۵ درصد از ارزش روزانه سدیم است. همچنین ممکن است لازم باشد به پتاسیم، فسفر و پروتئین در رژیم غذایی خود توجه کنید. این ممکن است به معنای محدود کردن غذاهای به ظاهر سالم مانند گوشت، لبنیات، لوبیا، آجیل، نان سبوس‌دار و برخی میوه‌ها مانند پرتقال و گوجه‌فرنگی باشد. بهتر است که با یک متخصص تغذیه کار کنید که هم در زمینۀ دیابت و هم در مورد بیماری مزمن کلیوی آموزش دیده است.
در صورت ابتلا به بیماری کلیوی در مرحلۀ نهایی بیماری کلیوی (ESRD) چه باید کرد؟
گاهی اوقات، بیماری کلیوی خیلی دیر تشخیص داده می‌شود، یا به دلیل کنترل ضعیف دیابت شما پیشرفت می‌کند. این به عنوان نارسایی کلیه شناخته می‌شود، و به این معنی است که کلیه‌های شما کمتر از ۱۵ درصد ظرفیت طبیعی خود کار می‌کنند. حدود ۳۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع ۱ و تا ۴۰ درصد از افراد مبتلا به دیابت نوع ۲ در نهایت به نارسایی کلیه مبتلا می‌شوند.
متأسفانه، در این مرحله تنها دو گزینه وجود دارد: دیالیز یا پیوند کلیه. بسیاری از افراد مبتلا به دیابت می‌توانند دیالیز صفاقی را به خوبی در منزل انجام دهند، اما متاسفانه این روش درمانی در ایران چندان شایع نیست.
پیوند کلیه برای افراد مبتلا به دیابت بی خطر است. اغلب وقتی افراد یک کلیه جدید دریافت می‌کنند، متوجه می‌شوند که به دوز بالاتری از انسولین نیاز دارند، زیرا کلیه جدید آنها می‌تواند دوباره آن را تجزیه کند. همچنین معمولاً متوجه می‌شوید که اشتهای شما نیز بهبود می‌یابد، اما فقط مطمئن شوید که برای مدیریت دیابت به رژیم غذایی سالم پایبند باشید. در غیر این صورت، دوباره همان چرخۀ بیماری مزمن کلیوی را تجربه خواهید کرد.
