نحوۀ کنترل سایر مواد مغذی
در بیماری نارسایی کلیه، لازم است مصرف مواد مغذی زیر را را کنترل کنید:
- سُدیم؛
- پتاسیم؛
- فسفر؛
- کلسیم؛
- مایعات.
سدیم
سدیم بر فشار خون و تعادل آب در بدن شما تأثیر می‌گذارد. مقدار زیاد سدیم در نمک خوراکی و در غذاهایی که نمک اضافه دارند وجود دارد، مانند:
- چاشنی‌هایی مثل سس سویا، نمک دریا، سس باربیکیو، سیر شور یا پیاز شور؛
- اکثر غذاهای کنسرو شده و غذاهای یخ زده (مگر اینکه عبارت «کم سدیم» روی برچسب آنها ذکر شده باشد)؛
- گوشت‌های فرآوری شده مانند ژامبون، بیکن، هات‌داگ، سوسیس و گوشت‌های موجود در اغذیه فروشی‌ها؛
- میان‌وعده‌های نمکی مانند چیپس و کراکر؛
- سوپ‌های کنسرو شده یا کم آب (مانند سوپ رشته فرنگی بسته بندی شده)؛
- اکثر غذاهای رستوران، غذاهای بیرون‌بَر و فست فودها.
خواندن برچسب مواد غذایی بسته‌بندی شده می‌تواند به شما در انتخاب غذاهایی با سدیم کمتر، کمک کند. از جایگزین‌های نمک که حاوی پتاسیم باشند استفاده نکنید، مگر اینکه مصرف آنها توسط متخصص مراقبت‌های بهداشتی شما تأیید شده باشد.
پتاسیم
پتاسیم به عضلات و قلب شما کمک می‌کند تا به درستی کار کنند. مقادیر زیادی از پتاسیم در موارد زیر یافت می‌شود:
- برخی از میوه‌ها و سبزیجات مانند موز، پرتقال، سیب زمینی و گوجه فرنگی؛
- شیر و ماست؛
- لوبیا و نخود خشک؛
- اکثر جایگزین‌های نمک.
میزان زیاد یا خیلی کمِ پتاسیم در خون، می‌تواند خطرناک باشد. با انجام یک آزمایش خون ساده می‌توان سطح پتاسیم شما را بررسی کرد. اگر طبیعی نیست، ممکن است انجام موارد زیر لازم باشد:
- از یک متخصص تغذیۀ دیالیز کمک بگیرید تا با راهنمایی‌های لازم، غذاهای حاوی پتاسیم کمتری میل کنید؛
- برای کمک به خلاصی از مضرات و خطرات پتاسیمِ بیش از حد، داروهای خاصی را طبق تجویز پزشک مصرف کنید.
فسفر
فسفر، یک مادۀ معدنی است که برای سلامت استخوان‌ها مهم است. مقادیر زیاد فسفر در موارد زیر یافت می‌شود:
- محصولات لبنی مانند شیر، پنیر، ماست، بستنی و پودینگ؛
- آجیل و روغن یا کرۀ مغز آجیل‌ها؛
- لوبیا، مانند لوبیا چشم بلبلی، عدس و نخود خشک؛
- نوشیدنی‌های حاوی کاکائو، آبجو و نوشیدنی‌های کولای تیره رنگ؛
- نان‌های حاوی سبوس و غلات سبوس‌دار؛
- غذاهای بسته‌بندی شده با افزودنی‌های فسفات (هر کلمه‌ای را که در لیست مواد تشکیل دهندۀ غذا با فسفر یا فسفات«Phos» شروع می‌شود، جستجو کنید).
سطح بالای فسفر در خون شما می‌تواند منجر به بیماری‌های استخوانی و بیماری‌های قلبی شود. برای حفظ سطح ایمن فسفر در خون، ممکن است لازم باشد غذاهای غنی از فسفر را محدود کنید. همچنین ممکن است متخصص مراقبت‌های بهداشتی به شما بگوید که نوعی دارو به نام فسفات بایندر (متصل‌شونده به فسفات) را همراه با وعده‌های غذایی و یا میان‌وعده‌های خود میل کنید.
کلسیم
کلسیم، یک مادۀ معدنی است که وجود آن در بدن برای ساختن استخوان‌های قوی، ضرورت دارد. بهترین راه برای جلوگیری از اتلاف کلسیم از استخوان، کنترل سطح فسفرِ خون است. از آن‌جایی‌که در زمان ابتلا به نارسایی کلیوی، کلیه‌های شما دیگر نمی‌توانند کلسیم را از بدن شما خارج کنند، ممکن است کلسیم در رگ‌های خونی، قلب، مفاصل، ماهیچه‌ها و پوست شما یعنی در جاهایی که نباید باشد، تجمع پیدا کند.
برای جلوگیری از تجمع کلسیم در بدن باید موارد زیر را رعایت کنید:
- از خوردن غذاهای غنی شده با کلسیم، خودداری کنید؛
- برچسب‌های مواد غذایی را برای بررسی مواد مغذیِ افزوده شده مانند کلسیم بخوانید؛
- از متخصص مراقبت‌های بهداشتی خود درمورد مصرف فسفات بایندرهایی (متصل‌شونده‌ها به فسفات) که حاوی کلسیم نیستند پرس‌وجو کنید.
پزشک شما ممکن است از شما بخواهد که شکل خاصی از ویتامین دی (D) را برای کمک به متعادل نگه‌داشتن سطح کلسیم و جلوگیری از بیماری‌های استخوانی، مصرف کنید. مکمل‌های ویتامین D یا کلسیم را بدون دستور پزشک مصرف نکنید، مگر اینکه متخصص مراقبت‌های بهداشتی، آنها را توصیه کند.
مایعات
مایعات به هر نوع غذا یا نوشیدنی گفته می‌شود که در دمای اتاق به حالت مایع باشد یا به حالت مایع در بیاید. چند نمونه از مایعات، عبارتند از:
- یخ؛
- نوشیدنی‌هایی مانند قهوه، چای، نوشابه، آب‌میوه و آب؛
- دسرهایی مانند ژلاتین، بستنی، شربت؛
- سس و سوپ.
اگر دچار نارسایی کلیه هستید، باید مصرف مایعات خود را محدود کنید. اگر بیش از حد، مایعات بنوشید، ممکن است موارد زیر را تجربه کنید:
- افزایش ناگهانی وزن؛
- پف دور چشم‌ها و تورم دست‌ها یا پاها؛
- تنگی نفس؛
- افزایش فشارخون.
درصورت داشتن هریک از مشکلات فوق به تیم مراقبت دیالیز خود اطلاع دهید.
نکات تغذیه‌ای برای دیالیز صفاقی (شکمی)
اگر تحت دیالیز صفاقی هستید، ممکن است در طول زمان، وزن ناخواسته‌ای اضافه کنید. اضافه‌وزن ناخواسته به این دلیل اتفاق می‌افتد که مایع دیالیز مورد استفاده برای تبادلات، حاوی قندی به نام دکستروز است. دکستروز به برداشت مایع اضافی از خون شما کمک می‌کند. با این حال، دکستروز دارای کالری است و می‌تواند منجر به افزایش وزن ناخواسته شود. اگر دیابت دارید، قند اضافی محلول دیالیز می‌تواند باعث افزایش قند خون نیز بشود.
برای کمک به جلوگیری از افزایش وزن ناخواسته یا قند خون بالا، باید موارد زیر را رعایت کنید:
- از متخصص تغذیۀ خود برای برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی که از اضافه‌وزن و قند خون بالا جلوگیری کند، کمک بخواهید؛
- مصرف سدیم و مایعات را محدود کنید؛ این کار می‌تواند به توقف نیاز به محلول‌های با میزان قند بالاتر، برای برداشت بیشتر مایعات از طریق مایع دیالیزِ شما کمک کند.
- از پزشک خود بپرسید که آیا نیاز به تغییر داروهای خود برای کمک به کنترل قند خون دارید یا خیر؛
- از پزشک خود بپرسید که آیا نیاز به تغییر نوع مایع دیالیزی که برای تعویض‌های خود استفاده می‌کنید، دارید یا خیر.
نحوۀ بررسی سلامت تغذیه
از پزشک و متخصص تغذیه، سؤال کنید که از کدام آزمایش‌ها برای بررسی سلامت تغذیه‌ای شما استفاده می‌کند و از او بخواهید که درمورد نتایج آنها با شما گفت‌وگو کند. برخی از این آزمایش‌ها عبارتند از:
- ارزیابی ذهنی جهانی (SGA)؛
- آزمایش خون.
ارزیابی جامع ذهنی (SGA)
ارزیابی جامع ذهنی ، آزمایشی است که متخصص تغذیۀ شما ممکن است برای بررسی بدن‌تان از نظر علائمِ مشکلات تغذیه‌ای انجام دهد. در طول این آزمون، متخصص تغذیه از شما سؤالاتی درمورد مصرف غذا می‌پرسد و ذخایر چربی و ماهیچه‌های بدن شما را بررسی می‌کند. متخصص تغذیه به موارد زیر توجه می‌کند:
- تغییرات در وزن شما؛
- تغییرات در بافت‌های اطراف صورت، بازوها، دست‌ها، شانه‌ها و پاها؛
- مصرف غذا؛
- سطح فعالیت و انرژی شما؛
- مشکلاتی که ممکن است شما را از خوردن غذا باز دارد.
آزمایش خون
دو شکل از آزمایش خون وجود دارد که ممکن است مورد استفاده قرار گیرد؛ آلبومین و «پروتئین نرمال شدۀ معادل ظهور نیتروژن» :(PNA)
- آلبومین، نوعی پروتئین موجود در خون شما است. اگر سطح آلبومین خیلی پایین باشد، ممکن است به این معنی باشد که پروتئین یا کالری کافی مصرف نمی‌کنید.
- پروتئین نرمال شده (PNA)، میزان پروتئین مصرفی شما را تخمین می‌زند. نتیجۀ این آزمایش به پزشک و متخصص تغذیه، کمک می‌کند تا بررسی کنند که آیا مقدار مناسبی از پروتئین را مصرف می‌کنید یا خیر. ▄
