زندگی با نارسایی کلیه و نیاز به دیالیز، می‌تواند چالش‌برانگیز باشد. اما یکی از مهم‌ترین جنبه‌هایی که می‌تواند تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بیماران دیالیزی داشته باشد، وضعیت عملکردی آنها است. وضعیت عملکردی به توانایی انجام فعالیت‌های روزمره، بدون کمک، اشاره دارد و شامل حرکت، خوردن، استحمام و پوشیدن لباس می‌شود. متأسفانه، بیماران دیالیزی، اغلب با کاهش این توانایی‌ها مواجه هستند.
بیماران مبتلا به بیماری نارسایی مزمن کلیه که تحت درمان دیالیز قرار می‌گیرند، معمولاً توان انجام سطوح بسیار پایینی از فعالیت بدنی را دارا هستند. سطوح پایین فعالیت بدنی با کاهش وضعیت عملکردی در این بیماران مرتبط است.
وضعیت ضعیف عملکردی در بیماران مسنِ مبتلا به بیماری مزمن کلیوی، شایع است. همچنین، شروع دیالیز با کاهش وضعیت عملکردی و سطوح پایین فعالیت بدنی، و سارکوپنی (کاهش تودۀ عضلانی) در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی، مرتبط است و بنابراین می‌تواند بر کیفیت زندگی افراد، تأثیر بگذارد. کاهش وضعیت عملکردی، می‌تواند به دلایل متعددی آغاز شود، از جمله:
- خستگی و کمبود انرژی ناشی از دیالیز و کاهش عملکرد کلیه‌ها؛
- محدودیت‌های فیزیکی و درد ناشی از بیماری‌های همراه؛
- اختلالات خواب و تغییرات خلقی که بر توانایی برای انجام فعالیت، تأثیر می‌گذارند.
وضعیت عملکردی بین ۱ تا ۴ ماه پس از شروع دیالیز، تثبیت شده و سپس در مسیری نزولی، ادامه پیدا می‌کند. در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیوی که شروع به دیالیز می‌کنند، در طول دورۀ دیالیز نیز کاهش قابل توجهی در وضعیت عملکردی، مشاهده می‌شود. این یافته‌ها نشان می‌دهند که در اکثر بیماران مبتلا، علی‌رغم شروع دیالیز، کاهش عملکرد، همچنان ادامه دارد.
چرا وضعیت عملکردی در بسیاری از بیماران با وجود شروع درمان دیالیز، کاهش پیدا می‌کند؟
نخست اینکه شیوع بالایی از ناتوانی در این بیماران وجود دارد و تعداد زیادی از بیماران، یک یا چند بیماری هم‌زمان دارند، مانند سکتۀ مغزی، بیماری عروق محیطی یا زوال عقل. این شرایط بر وضعیت عملکردی، تأثیر منفی می‌گذارد و با دیالیز نیز اصلاح نمی‌شود.
از طرفی، کاهش عملکرد، ممکن است نتیجۀ بستری شدن در بیمارستان در زمان شروع دیالیز یا پیامد رویدادهای بالینی منجر به بستری شدن در بیمارستان باشد و نه نتیجۀ کاهش عملکرد کلیه‌ها.
دورۀ قبل و بعد از شروع دیالیز، زمان پرخطری است و تقریباً همۀ بیماران، ناتوانی بیشتری دارند که اغلب نیز دائمی است و بسیاری از آنها در ماه‌های بعدی دچار مشکلات شدیدتری می‌شوند. تلاش‌ها برای رسیدگی به کاهش درد و حفظ استقلال عملکردی ممکن است به بهترین وجه برای این دورۀ بحرانی، مورد هدف قرار نگیرد. مطالعات قبلی، نشان داده است که خدمات توان‌بخشی در بین بیماران مبتلا، کمتر مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، مداخلاتی که خودمراقبتی را ترویج می‌کنند (مانند استفاده از وسایل کمکی) و استفاده از خدمات اجتماعی، نشان داده‌اند که از ناتوانی افراد می‌توان جلوگیری کرد.
یکی از عوامل بالقوه در وضعیت عملکردی ضعیف، ممکن است بار بالای وابستگی عملکردی باشد که به عنوان ناتوانی فرد در انجام وظایف اساسی زندگی روزمره و مرتبط با مراقبت شخصی و نگهداری از خانواده، تعریف می‌شود. عوامل متعددی ازجمله سن بالاتر، کاهش عملکرد فیزیکی، بیماری‌های همراه و بستری شدن در بیمارستان، احتمالاً در شیوع بالای ناتوانی در بیماران تحت همودیالیز، نقش دارند.
در نتیجه، کاهش فعالیت‌های فیزیکی و بدنی در افراد دیالیزی، اُفت وضعیت عملکردی را در این افراد، تشدید می‌کند.
کاهش وضعیت عملکردی می‌تواند منجر به عوارض جدی زیر شود:
- افزایش خطر سقوط و شکستگی استخوان‌ها به دلیل سقوط که می‌تواند به بستری شدن، منجر شود؛
- کاهش استقلال و افزایش وابستگی به دیگران برای انجام کارهای روزانه؛
- افزایش احتمال بروز افسردگی، اضطراب و کاهش اعتماد به نفس.
شواهد اخیر، نشان داده است که عملکرد فیزیکی را می‌توان در همۀ بیماران کلیوی، بدون توجه به مرحله و روش درمان، بهبود بخشید و از دست دادن عضله را کاهش داد. بنابراین توصیه به ورزش منظم برای جلوگیری از از دست دادن عضله و بهبود فعالیت بدنی و وضعیت عملکردی در این بیماران، توصیه می‌شود.
برای پیشگیری یا کاهش ناتوانی و محدودیت‌های عملکردی و برای بهبود پیامدهای سلامتی در جمعیت بیماران کلیوی، انجام فعالیت‌های ورزشی به‌طور مستمر، توصیه می‌شود.
تمرینات ورزشی، یک ابزار مهم پیشگیرانه و درمانی، هم برای مشکلات قلبی ـ عروقی ناشی از بیماری مزمن کلیوی و هم برای کاهش تودۀ عضلانی در بیماران دیالیزی به شمار می‌رود. ورزش منظم، باعث سازگاری مرکزی (قلبی) و محیطی (عضلانی) می‌شود و وضعیت عملکردی و میزان فعالیت بدنی را بهبود می‌بخشد. همچنین، نتایج مطالعات در بیماران تحت درمان همودیالیز، نشان داده که ورزش، اثرات مطلوبی بر سایر بیماری‌هایی که در اثر نارسایی کلیوی ایجاد می‌شوند، دارد. ازجمله تأثیر مثبت بر عملکرد قلب، به‌طوری که ورزش، تعادل را در سیستم عصبی خودمختار قلب، افزایش می‌دهد و به مدیریت فشار خون شریانی، کمک می‌کند و در سیستم عضلانی نیز از آتروفی عضلانی (کاهش تودۀ عضلانی) جلوگیری و یا کمک قابل‌توجهی به درمان آن می‌کند.
برای بیماران دیالیزی، چه همودیالیزی و چه دیالیز صفاقی، ورزش باید جزئی از برنامۀ روزانۀ زندگی باشد.
توصیه‌های زیر، می‌تواند به شما کمک کند:
- همیشه قبل از شروع یک برنامۀ ورزشی جدید با پزشک خود مشورت کنید؛
- با فعالیت‌های سبک شروع کنید و به تدریج، شدت آنها را افزایش دهید؛
- به دنبال ورزش‌هایی باشید که از آنها لذت می‌برید تا انگیزۀ شما حفظ شود. ▄
