هجدهم اسفند ماه (نهم ماه مارس در تقویم میلادی) به عنوان «روز جهانی کلیه» تعیین شده است. امسال، شعار روز جهانی کلیه، «کسب آمادگی برای اتفاقات غیرمترقبه، پشتیبانی از افراد آسیب‌پذیر» است.
اتفاقات غیرمترقبه مانند زلزله، سیل، طوفان، جنگ و یا همه‌گیری (مانند آنچه در جهان‌گیری کووید-۱۹ مشاهده شد) همیشه در کمین جوامع هستند و می‌توانند شرایط عادی زندگی افراد جامعه را به شدت تحت تأثیر قرار دهند.
در بلایای طبیعی و اتفاقات غیرمترقبه، گروه‌های دچار بیماری‌های مزمن و بیماری‌های خاص که به خدمات ویژۀ نظام سلامت نیازمندند، بسیار آسیب‌پذیر خواهند بود. درمیان این گروه‌ها، افراد نیازمند به درمان نگهدارندۀ دیالیز از شرایط ویژه‌ای برخوردارند. این عزیزان، علاوه بر داروهای ویژه به زیرساخت‌ها، دستگاه‌ها و خدمات‌دهندگان سلامتِ خاص نیز نیازمند هستند.
در پژوهشی که دکتر مریم فدایی و همکاران در سال ۹۸ انجام داده بودند و نتایج آن در «نهمین کنگرۀ بین‌المللی سلامت در حوادث و بلایا» ارائه شد نیز به وضوح نشان داده شد که بیماران دیالیزی از آسیب‌پذیرترین بیماران در بلایا و حوادث هستند.
حوادث غیرمترقبه‌ای مانند سیل، زلزله، قطعی برق یا همه‌گیری بیماری‌های قابل انتقال، فرای مشکلات و خطراتی که برای عموم مردم، ایجاد می‌کنند، ارائۀ خدمت دیالیز را نیز مختل خواهندکرد. بنابراین، داشتن برنامۀ اجرایی جامع و مشخص برای بیماران تحت درمان دیالیز در زمان وقوع حوادث غیرمترقبه، بسیار مهم است.
در ایران، حدود چهل هزار بیمار تحت درمان دیالیز وجود دارد و پراکندگی آنان تمامی استان‌ها و مناطق کشور را در بر می‌گیرد. در زمان وقوع حوادثی مانند زلزله و سیل، معمولاً فرایند پشتیبانی به این صورت بوده است که دستگاه‌های همودیالیز و تصفیۀ آب از طرف وزارت بهداشت به مناطق حادثه‌دیده ارسال و زیرساخت‌های مورد نیاز به‌طور موقت، ترمیم یا بازسازی می‌شده است. توجه به این نکته، ضروری است که یک بیمار دیالیزی، حداکثر ۴۸ تا ۷۲ ساعت فرصت دارد که پس از حادثه، دیالیز شود و به تعویق افتادن دیالیز، بیش از این مدت، یک تهدید، برای زندگی اوست.
پُرواضح است که انجام همودیالیز، نیازمند زیرساخت‌هایی ازجمله برق، آب تمیز، دستگاه‌های تصفیۀ آب، دستگاه همودیالیز و تجهیزات مصرفی (صافی دیالیز، پودر بیکربنات سدیم، سوزن مخصوص، هپارین و…) است. در شرایطی که شدت حادثه زیاد است و این زیرساخت‌ها منهدم شده‌اند به یک دستورالعمل عملیاتی جامع برای انتقال بیماران دیالیزی به استان‌های معین و مناطق مصون از حادثه نیازمندیم، چراکه ارسال دستگاه دیالیز، بدون وجود زیرساخت‌های لازم، فایده‌ای برای عزیزان تحت دیالیز ندارد.
همچنین تولید و آماده نگه‌داشتن واحدهای دیالیز سیار ـ‌که بتوانند به‌طور خودگردان، دیالیز را انجام دهند ـ می‌تواند در اتفاقات غیرمترقبه کمک‌کننده باشد.
نکتۀ پایانی، اینکه نه‌تنها تدوین و تمرین دستورالعمل حفاظت از بیماران دیالیزی در حین حوادث غیرمترقبه، لازم و واجب است، آموزش و آمادگی نیروی متخصص در برخورد با این بیماران در شرایط بحرانی و اتفاقات غیرمترقبه و بازآموزی این نیروهای متخصص نیز باید در دستورکار مسئولان نظام سلامت، گنجانده شود.
