فعالیت ورزشی، یک باید یا یک شاید!

بیماران دیالیزی، اغلب درمورد سلامتی خود با چالش‌های زیادی مواجه هستند که می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی و امید به زندگی آنها تأثیر بگذارد. یکی از این چالش‌ها و عوارض، کاهش ظرفیت ورزش است. ظرفیت ورزش که توانایی انجام فعالیت بدنی است، معیار مهمی برای سلامت و بهزیستی کلی است و اختلال در ظرفیت ورزش با عوارض و مرگ‌ومیر بالاتر در جمعیت‌های مختلف، همراه است. با توجه به بیماری مزمن یا حاد کلیوی که منجر به نیاز به دیالیز می‌شود، بسیاری از بیماران، کاهش ظرفیت ورزش را تجربه می‌کنند. ابتدا اجازه دهید تعریف کنیم که ظرفیت ورزش به چه معناست. در اصطلاح پزشکی، ظرفیت ورزش به نقطه‌ای اطلاق می‌شود که فرد از انجام ورزش، احساس خستگی می‌کند یا در حین ورزش، علائم منفی مانند درد یا تنگی نفس را تجربه می‌کند که باعث می‌شود قادر به ادامۀ فعالیت بدنی نباشد. ظرفیت ورزش، اغلب با حداکثر جذب اکسیژن (VO_۲peak) اندازه‌گیری می‌شود. این، یک شاخص مهم برای سلامت و رفاه کلی است، به‌ویژه در بیماران کلیوی که در معرض خطر بیشتری برای بیماری‌های قلبی_‌عروقی و سایر عوارض هستند.به‌طور کلی، بیماران دیالیزی به دلیل طیف وسیعی از عوامل از‌جمله، تحلیل رفتن عضلات، ناهنجاری‌های اسکلتی و بیماری‌های قلبی_عروقی، نسبت به افراد سالم، ظرفیت ورزش کمتری دارند. کاهش ظرفیت ورزش، اغلب با بسیاری از بیماری‌های همراه، مانند کاهش آمادگی قلبی_تنفسی، کاهش تودۀ عضلانی، سارکوپنیا و کمبودهای تغذیه‌ای که در بیماران دیالیزی شایع‌اند، همراه است. برخی از این عوامل، نقش مستقیمی در کاهش ظرفیت ورزش دارند، درحالی‌ که برخی دیگر، ممکن است غیرمستقیم باشند و از طریق مکانیسم‌های دیگری بر ظرفیت ورزش، تأثیر بگذارند.

اهمیت ظرفیت ورزش در بیماران دیالیزی

اما چرا ظرفیت ورزش برای بیماران دیالیزی، این‌قدر مهم است؟ یکی از دلایل، این است که کاهش ظرفیت ورزش، پیش‌بینی‌کنندۀ قوی مرگ‌و‌میر در این جمعیت است. مطالعات، نشان داده است که افراد با ظرفیت ورزش پایین، بیشتر احتمال دارد پیامدهای نامطلوب سلامتی از‌جمله بیماری‌های قلبی_عروقی، بستری شدن در بیمارستان و مرگ را تجربه کنند. این، ممکن است تا حدی به این دلیل باشد که ورزش به بهبود سلامت قلب و عروق و متابولیک، کمک می‌کند که می‌تواند خطر این عوارض را کاهش دهد.بیماران دیالیزی که کاهش ظرفیت ورزش را تجربه می‌کنند، ممکن است برای انجام فعالیت‌های روزانه، دچار مشکل شوند و برای کمک به دیگران وابسته شوند. این می‌تواند ضربۀ مهمی به استقلال و عزت‌نفس آنها وارد کند و کیفیت کلی زندگی آنها را کاهش دهد.

دلایل کاهش ظرفیت ورزش

موارد زیر، رایج‌ترین عواملی است که بر ظرفیت ورزش بیماران دیالیزی تأثیر می‌گذارد:

• بیماری قلبی و عروقی

بیماری‌های قلبی_عروقی در بیماران مبتلا به بیماری کلیوی، به‌ویژه کسانی که تحت دیالیز قرار می‌گیرند، شایع است. عوارض شایع قلبی_عروقی شامل فشارخون بالا، نارسایی قلبی و بیماری عروق کرونر است. این شرایط می‌تواند میزان اکسیژن مورد استفادۀ بدن را کاهش دهد و منجر به کاهش ظرفیت ورزش شود. کاهش ظرفیت ورزش می‌تواند با کاهش کشش رگ‌های خونی و افزایش سفتی شریانی به بروز بیماری‌های قلبی_عروقی کمک کند. وقتی ظرفیت ورزش، کاهش می‌یابد، قلب و ریه‌ها در گردش اکسیژن و دفع مواد زائد، کارایی کمتری خواهند داشت که این می‌تواند فشار بیشتری بر سیستم قلبی‌_عروقی، وارد کند و منجر به مشکلات سلامتی ازجمله، فشارخون بالا، تصلب شرایین و سایر عوامل خطر بیماری قلبی_عروقی شود. در حقیقت، بیماری‌های قلبی_عروقی به نوعی عامل و از طرفی پیامد کاهش ظرفیت ورزش هستند.

• کم‌خونی

کم‌خونی یا تعداد کم گلبول‌های قرمز خون، یکی از عوارض شایع بیماری مزمن کلیوی است و می‌تواند باعث خستگی، تنگی نفس و کاهش تحمل ورزش شود. کم‌خونی همچنین می‌تواند میزان اکسیژن موجود در بدن را در حین ورزش، کاهش دهد.

• تحلیل رفتن عضلات

بسیاری از بیماران دیالیزی، دچار تحلیل عضلانی می‌شوند که این امر می‌تواند منجر به ضعف و کاهش توانایی انجام فعالیت بدنی شود. ماهیچه‌ها برای عملکرد صحیح به انرژی نیاز دارند و اگر مواد مغذی کافی دریافت نکنند، تحلیل رفته و قادر به انجام کار نخواهند بود.

• اسیدوز متابولیک

اسیدوز متابولیک، وضعیتی است که در آن، اسیدِ بیش از حد در خون، وجود دارد. این عارضه می‌تواند در بیماران دیالیزی، اتفاق بیفتد زیرا در این افراد، کلیه‌ها قادر به حذف میزان مناسبی از اسید نیستند. این وضعیت می‌تواند منجر به خستگی، ضعف عضلانی و کاهش کلی ظرفیت ورزش شود.

• افسردگی و اضطراب

افسردگی و اضطراب در بین بیماران دیالیزی به دلیل تغییرات قابل‌توجهی که باید برای مدیریت بیماری خود، در شیوۀ زندگی‌‌شان ایجاد کنند، رایج است. این شرایط، می‌تواند منجر به کاهش انگیزه، کاهش انرژی و کاهش ظرفیت ورزش شود.

درنتیجه، ظرفیت ورزش، یک شاخص مهم سلامت و رفاه کلی برای بیماران دیالیزی است. درحالی‌ که تعدادی از عوامل، می‌توانند بر ظرفیت ورزش تأثیر منفی بگذارند، راه‌هایی نیز برای گنجاندن فعالیت بدنی در زندگی روزمره وجود دارد تا به بهبود سلامت کلی و کیفیت زندگی کمک کند.

افزایش فعالیت بدنی، راهکار اصلیِ ارتقاء ظرفیت ورزشبرای بیماران دیالیزی، بسیار مهم است که با ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتیِ خود (پزشکان و پرستاران) و متخصصین فیزیولوژی ورزشی درجهت تعیین بهترین برنامۀ ورزشی برای نیازها و محدودیت‌های منحصر به فردِ خود، همکاری کنند.

همان‌طور که در شمارۀ قبل، اشاره شد به بیماران توصیه می‌شود:

از هرجایی که می‌شود، شروع کنید. از هرچه که دارید، استفاده کنید.

هرچقدر که می‌توانید، فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.

برای بیماران تحت درمان همودیالیز، یکی از بهترین روش‌های افزایش سطح فعالیت بدنی، ورزش، حین دیالیز است.

ورزش، حین دیالیز به نوعی فعالیت بدنی هدفمند اطلاق می‌شود که در طول درمان دیالیز انجام می‌شود. شواهد فزاینده‌ای وجود دارد که نشان می‌دهد این نوع ورزش، می‌تواند تأثیر مثبتی بر ظرفیت ورزش بیماران دیالیزی داشته باشد.

مزایای ورزش، حین دیالیز

تعدادی از مزایای ورزش، حین دیالیز که می‌تواند منجر به افزایش ظرفیت ورزش و در نهایت تمایل و توانایی بیمار برای انجام فعالیت‌های بدنی روزمره و از طرفی پایبندی و تمایل بیشتر به انجام تمرینات ورزشی شود، عبارتند از:

·       بهبود حداکثر جذب اکسیژن مطالعات، نشان داده‌اند که ورزش، حین دیالیز می‌تواند منجر به افزایش حداکثر جذب اکسیژن شود که نشان‌دهندۀ بهبود ظرفیت ورزش است. این به آن معنا است که بیماران می‌توانند فعالیت بدنی بیشتری انجام دهند و سطح آمادگی کلی بهتری داشته باشند که نتیجۀ آن، بهبود سلامت قلب و عروق، افزایش تودۀ عضلانی و بهبود کیفیت زندگی است.

·       بهبود قدرت و استقامت عضلات یکی از مزایای اصلی ورزش، حین دیالیز، این است که می‌تواند به مبارزه با تحلیل عضلانی که در بیماران دیالیزی، رایج است کمک کند. با گنجاندن فعالیت بدنی در طول درمان، بیماران می‌توانند به تحریک رشد عضلانی و بهبود عملکرد عضلات، کمک کنند و بهبود عملکرد عضلات می‌تواند منجر به افزایش قدرت، تحرک و ظرفیت کلی ورزش شود.

·       کاهش التهاب التهاب، یک عارضۀ شایع در بیماران دیالیزی است که می‌تواند منجر به کاهش ظرفیت ورزش شود. مطالعات، نشان داده‌اند که ورزش، حین دیالیز، التهاب سیستمیک را کاهش می‌دهد که می‌تواند تحمل ورزش را در بیماران، بهبود ببخشد.

·       کاهش فشارخون فشارخون بالا یک عارضۀ شایع در بیماران دیالیزی است و می‌تواند به کاهش ظرفیت ورزش، کمک کند. ورزش، حین دیالیز، فشارخون را در طول و بعد از جلسات دیالیز، کاهش می‌دهد که این امر می‌تواند تأثیر مثبتی بر ظرفیت ورزش، داشته باشد.

·       بهبود عملکرد شناختی اختلال شناختی، یکی دیگر از عوارض شایع در این بیماران است. ورزش، حین دیالیز، عملکرد شناختی را بهبود می‌بخشد و می‌تواند منجر به بهبود انگیزه برای ورزش و  بالاتر رفتن ظرفیت ورزش شود.

·       افزایش کیفیت زندگی یکی دیگر از مزایای ورزش، حین دیالیز این است که می‌تواند به بهبود سلامت روان و کیفیت کلی زندگی، کمک کند. ورزش، تأثیر مثبتی بر خلق و خوی دارد و احساس افسردگی و اضطراب را کاهش می‌دهد. همچنین می‌تواند به بهبود کیفیت خواب و ارتقاء سطح انرژی، کمک کند که این امر می‌تواند بهزیستی کلی را بهبود ببخشد. بهبود نتایج سلامت روان می‌تواند به بهبود انگیزه برای ورزش و پایبندی به برنامۀ ورزشی و درنهایت، افزایش ظرفیت ورزش، منجر شود.در مجموع، این یافته‌ها نشان می‌دهد که ورزش، یک راه مهم برای بهبود ظرفیت ورزش و کاهش خطر مرگ‌ومیر در بیماران دیالیزی است. به این ترتیب، ارائه‌دهندگان مراقبت‌های بهداشتی باید مداخلات ورزشی را به عنوان بخش مهمی از برنامۀ درمانی خود برای بیماران دیالیزی در نظر بگیرند. توجه به این نکته، مهم است که برنامه‌های ورزشی برای بیماران دیالیزی باید متناسب با نیازها و قابلیت‌های فردی باشد و حتماً توسط متخصصان فیزیولوژی ورزشیِ واجد شرایط، تجویز و نظارت شود.  ▄