تجربۀ یک دستیار تخصص داخلی در مواجهه با شیوع ویروس کرونا
دکتر مژگان عباسلو، رزیدنت تخصص داخلی، بیمارستان ولایت قزوین
اواسط بهمن ماه بود که خبر ورود ویروسی مرگبار و واگیردار از کشور چین به ایران و بهدنبال آن شیوع این ویروس در شهر قم، به ما رزیدنت‌های (دانشجویان تخصص) داخلی بیمارستان فوق تخصصی ولایت قزوین رسید.
از آنجا که در آن زمان هیچ دستور العمل کشوری برای پیشگیری از ابتلا به این ویروس و درمان آن در دست ما نبود، در مواجهۀ ابتدایی با بیماران مبتلا دچار سرگشتگی شدیم؛ بیمارانی که بیشتر با علایم تنفسی از جمله سرفه، بدن درد و تب بالا که با تب‌بُرهای معمول قطع نشده یا طول کشیده بود و گاه حتی تنها با تنگی نفس و سطح اشباع اکسیژن پایین خون به اورژانس مراجعه می‌کردند؛ در حالی که اغلب پیشتر، به طور سرپایی و با تشخیص‌هایی از جمله سرماخوردگی و آنفولانزا درمان شده، ولی نتیجه‌ای نگرفته بودند.
حالا که فکر می‌کنم، می‌بینم شاید یک علت جدی گرفته نشدن خطر اپیدمی کرونا توسط مسوولان کشورمان عدم هشدار جدی دولت چین به کشورهای دیگر مبنی بر سرایت و انتشار سریع این ویروس و مسدود نکردن راه‌های ورود و خروج آن کشور باشد. یک علت دیگر هم می‌تواند تجربه‌های خوب و غلط انداز ما در اپیدمی‌های قبلی خانواده‌ی کرونا و مشابهاتش یعنی سارس در سال ۲۰۰۲، آنفولانزای خوکی در سال ۲۰۰۹، و مِرس در سال ۲۰۱۲ باشد. سارس هم ابتدا در چین شیوع پیدا کرده بود. مرس اما در عربستان سعودی از شتر به انسان سرایت و ۸۰ درصد ساکنان آن منطقه را مبتلا کرد، اما در ایران این اپیدمی‌ها موربیدیتی (ابتلا) و مورتالیتی (مرگ و میر) بالایی نداشتند.
جالب است بدانید که سازمان بهداشت جهانی برای هیچکدام از اپیدمی‌های نامبرده لفظ پاندمی (بیماری عالم‌گیر) را به کار نبرده است، اما از عفونت با ویروس کرونا به دلیل شیوع گسترده‌ی آن تقریبا در تمامی کشورهای جهان، از لفظ پاندمی استفاده کرد که نشاندهندۀ وسعت همه‌گیری این بیماری است.
ویروس کرونا اگر چه می‌تواند بیشتر ارگان‌های بدن از جمله کلیه‌ها و کبد را درگیر کند، بیشتر ریه‌ها را با نمایی یکسان در همۀ بیماران به صورت انفیلتراسیون (نفوذ و تسخیر) دو طرفۀ محیطی گرفتار میسازد؛ نمایی که در سی‌تی‌اسکن ریه بیماران مبتلا به کرونا از آن به عنوان نمای شیشه‌ی مات (Ground Glass) یاد می‌کنند. این شکل خاص درگیری ریه‌ها در حال حاضر یکی از بهترین آزمایش‌ها برای تشخیص بیماری کرونا است؛ به ویژه در مناطقی که امکان انجام تست تشخیصی آن وجود ندارد.
از آنجایی که بیمارستان ولایت قزوین یکی از چند مرکز درمانی مجهز به دستگاه‌های پیشرفتۀ تصویربرداری پزشکی از جملهMRI و CT Scan در شهر قزوین بود، روز به روز بر خیل مراجعان مشکوک به کرونا به این مرکز درمانی افزوده شد و کمکم تقریباً همۀ بخش‌های تخصصی و فوق تخصصی آن به جز بخش انکولوژی (سرطان‌شناسی) به پذیرش و درمان بیماران کرونایی اختصاص یافت. بدیهی است در روزهای ابتدایی شیوع این ویروس مسری، هیچکدام ما از شدت و حدت اپیدمی اطلاعات کافی نداشتیم و از خطر بالای مسری بودن این بیماری غافل بودیم. مضاف بر اینکه ماسک و گان و سایر ابزارهای ایمنی به میزان کافی در اختیارمان نبود. بنابراین بیشتر در معرض ابتلا به کرونا قرار داشتیم، به طوری که دو نفر از همکاران من در همان زمان به این ویروس آلوده شدند که البته مشخص نبود از طریق مراجعان این ابتلا صورت گرفته بود یا در خارج بیمارستان.
به هر طریق، با شدت گرفتن شیوع بیماری و جدی گرفته شدن اپیدمی کرونا توسط متولیان امر بهداشت و درمان کشور، دستور العمل‌های لازم برای پیشگیری و درمان توسط وزارت بهداشت صادر شد اما متاسفانه در آن زمان هنوز در دستور العمل‌های کشوری فاصله گذاری اجتماعی (Social Distancing) و در خانه ماندن جایی نداشت و توصیه به قرنطینۀ خانگی شدن به نوعی تشویش اذهان عمومی و ترساندن افراد تلقی می‌شد! خوب به خاطر دارم در آن روزها در یکی از شبکه‌های اجتماعی که در آن فعالیت دارم، آماری از مراجعان به بیمارستانمان ارایه دادم و نوشتم بر خلاف نظر رییس جمهور محترم مبنی بر طی کردن روال عادی زندگی، از نظر منِ پزشک که در خط مقدم مبارزه با این بیماری فعالیت دارم، قرنطینه‌ی افراد و در خانه ماندن نه تنها لازم است، بلکه تنها راه جلوگیری از سرایت و گسترش این ویروس موذی و مرگبار است. چند روزی بیشتر از انتشار مطلبم نگذشته بود که توسط برخی مسوولان ذیربط به نشستی فراخوانده شدم. این مسوولان در آن نشست اذعان داشتند که مساله همان طور که من نوشته‌ام بسیار جدی است و توصیه‌های پزشکی من کاملاً بجاست اما برخی افراد با خواندن اینگونه مطالب می‌ترسند و دچار تشویش و اضطراب می‌شوند و گاه ممکن است دشمنان کشور نوشته‌های مرا به مخالفت با دولت و نظام تعبیر کنند و بهتر است آنها را تعدیل کنم!
از آنجا که هدف من از بازگشت به ایران و رها کردن موقعیت شغلی ام در آمریکا و در دانشگاه هاروارد خدمت به همین افرادی است که ممکن است با نوشته‌های من و بیان حقایق دچار تشویش فکری شوند، و از آنجا که نمی‌توانم به خودم بقبولانم جز حقیقت بنویسم، نوشتن را برای مدتی در آن شبکه رها کردم اما جلوگیری از تشویش اذهان عمومی توسط حقیر و همکاران پزشک و عدم ارایه‌ی آمار مبتلایان، گسترش این ویروس را متوقف نکرد و رسیدیم به اینجا که هم اکنون هستیم؛ یعنی مقطعی که طبق صحبت وزیر محترم بهداشت، ویروس کرونا در تهران به پاندمی تبدیل شده و فاصله گذاری اجتماعی الزامی و قرنطینه‌ی خانگی به جدیت توصیه شده است. این در حالی است که در سرمقالۀ نشریۀ اکونومیست در تاریخ بیست و هفتم فوریه ۲۰۲۰ به مسوولان کشورهای جهان توصیه شده: روراستی در این اپیدمی بیشتر از امید ]واهی[ کمک کننده است، زیرا افراد را آمادۀ رویارویی با خطر می‌کند.
غرض از نوشتن این مطوّل آن است که بگویم ما هنوز از کنترل این بیماری مرگبار روزها و هفته‌ها و شاید حتا ماه‌ها فاصله داریم، مگر این که مردم به ما کمک کنند. در طول عمر حرفه‌ای‌ام تا به حال بیماری‌ای را ندیده ام که کنترلش به اندازۀ این بیماری نیازمند همراهی همۀ مردم باشد. ما بیماران بسیاری را به طور سرپایی (بدون بستری کردن) با دارو و توصیه به قرنطینه در خانه به مدت چهارده روز به منزل می‌فرستیم تا هم از شلوغی بیش از حد بیمارستان‌ها جلوگیری کنیم و هم خطر شیوع عفونت‌های بیمارستانی (Nosocomial Infections) را کاهش دهیم. اگر بیماران و اطرافیان آنها توصیه‌های ما را جدی نگیرند، هر خانه به جای محل استقرار و دفن این ویروس مرگبار به مرکز انتشار و استمرار آن تبدیل می‌شود. ما پزشکان بدون کمک مردم در مقابله با ویروس مرگبار کرونا سربازان کم مهمات و در محاصره‌ای هستیم که ممکن است بتوانیم تا مدتی پیشروی این دشمن خطرناک را به تعویق بیندازیم اما توان شکست دادنش را نداریم. حکایت ما در این روزها و شب‌ها بی‌شباهت به روزهای دفاع مقدس نیست. در آن روزها اگر کمک‌های مردمی پشت جبهه‌های نبرد و اگر همدلی‌ها و همراهی‌های معنوی و مادی مردم نبود، سقوط سنگرها و متعاقب آن شهرها و خانه‌ها حتمی بود. اگر به آمار سازمان بهداشت جهانی هم نگاهی بیندازید می‌بینید که کشور ما در ابتدای مواجهه با این پاندمی دومین کشور از نظر شیوع بالای بیماری بعد از چین بود اما با اجرای طرح فاصله گذاری و رعایت نسبی توصیه‌های مسوولان امر توسط مردم در ایام نوروز حالا ما به چند پله پایینتر سقوط کرده ایم، و ای کاش با همکاری مردم و استمرار تمهیدات قضایی و اجرایی مسوولان جلوگیری از انتشار این بیماری، همچنان ادامه یابد.
