در سند بالادستی «نقشۀ جامع علمی سلامت» ایران که در آذرماه ۱۳۹۸ توسط شورای عالی انقلاب فرهنگی و وزارت بهداشت منتشر شد، «عدالت در خدمات همودیالیز» (در کنار کرامت انسانی) به عنوان یکی از مبانی ارزشی نظام سلامت ایران، تعیین شده است.
این بدان معنی است که تمامی چشم‌اندازها و ماموریت‌ها و قوانین نظام سلامت ما باید بر مبنای عدالت در سلامت تدوین و نگاشته شوند.
عدالت در حوزۀ سلامت را می‌توان به دو وجه تقسیم نمود: ۱ ـ عدالت توزیعی، یعنی رعایت انصاف در توزیع خدمات سلامت؛ و ۲ ـ عدالت تطبیقی، یعنی رعایت انصاف در ارایۀ خدمات به افراد، منطبق با شرایط هر فرد.
همودیالیز
سخن در مورد «عدالت تطبیقی» در دیالیز مجال و مقال دیگری می‌طلبد اما در اینجا لازم است نکاتی را در مورد نیل به «عدالت توزیعی» در دیالیز ذکر کنیم.
آمار نظام سلامت در رابطه با همودیالیز
اگر چه آمار نشان می‌دهد که نظام سلامت ایران توجه ویژه‌ای به همودیالیز داشته (برای مثال تخت‌های همودیالیز در ۲۵ سال گذشته تقریبا ۵ برابر شده است)، از لحاظ عدالت توزیعی، ناهمگون عمل کرده است. برای مثال در بعضی از مناطق کشور نسبت افراد تحت همودیالیز به تخت‌های دیالیز ۷ به ۱ است و در برخی مناطق در حدود ۳ به ۱٫همچنین نسبت پرستار به بیماران تحت دیالیز در بعضی از استان‌های کشور بالاتر از ۱ به ۱۰ است در حالی که در بعضی مناطق این نسبت در حدود ۱ به ۶ براورد می‌شود.مشخص است که عوامل متعدد سیاسی ـ اقتصادی ـ اجتماعی بر روی توزیع عادلانۀ خدمات بهداشتی دخیل هستند که بسیاری از آنها خارج از حوزۀ سلامت قرار می‌گیرند. برای نمونه تراکم جمعیت در بعضی مناطق، صنعتی شدن، و توسعۀ راه‌های بین شهری مواردی هستند که بر روی توزیع خدمات رفاهی و سلامتی تاثیر دارند، اما تحت نفوذ مدیریت نظام سلامت قرار ندارند.
با این حال، راه‌حل‌هایی در اختیار سیاستگذاران نظام سلامت وجود دارد، که می‌تواند به پیاده سازی عدالت توزیعی در همودیالیز کمک کند. برای مثال سرمایه‌گذاری بیشتر و توسعۀ برنامه‌های پیشگیری و غربالگری در مناطق محروم و اولویت دادن به روش‌های جایگزین دیگر (پیوند کلیه و دیالیز صفاقی) در آن مناطق، می‌تواند از بار همودیالیز بکاهد.
از دیگر سو، افزودن جزء تشویقی به تعرفۀ دیالیز در مناطق کم برخوردار (از طریق بیمه‌های سلامت) و تشویق افراد و بنیادهای خیریه و خصوصی برای برپایی بخش‌ها یا افزودن بر تخت‌های دیالیز، همچنین برگزاری کلاس‌های رایگان آموزشی در این مناطق به منظور تربیت نیروی پرستار متخصص همودیالیز، به توسعه و بهبود خدمت همودیالیز منجر خواهد شد.
امیدواریم سیاستگذاران نظام سلامت ایران، با توجه بیشتر به مبانی ارزشی تبیین شده در سند نقشۀ جامع علمی سلامت و ارایۀ راهکارهای عملی، موجب اجرای هر چه بیشتر «عدالت» در این حوزه شوند، ان شا الله.
