بیماری مزمن کلیوی، نتیجۀ تعامل فرایندهای پاتوفیزیولوژیکی متعدد است که می‌تواند منجر به عملکرد غیرطبیعی کلیه شود. در سال‌های اخیر، شیوع بیماری مزمن کلیه، افزایش یافته و درحال حاضر بیش از ۸۰۰ میلیون نفر در دنیا از این بیماری، رنج می‌برند.
فشارخون و دیابت از علل عمدۀ بیماری مزمن کلیه هستند که هر دو، ارتباط بالایی با کم‌تحرکی دارند. در شمارۀ پیش، اشاره شد که کم‌تحرکی، عامل و پیامد بیماری‌های مزمن است. با کاهش فعالیت بدنی، چرخه‌ای از بیماری‌ها به‌راه می‌افتد که در نهایت، باعث کاهش کیفیت زندگی، افزایش ناتوانی، کاهش حس استقلال، افزایش بستری شدن در بیمارستان و افزایش مرگومیر می‌شود.
با توجه به نقش حیاتی کلیه برای بدن، بیماری مزمن کلیوی، عوارض گسترده‌ای به همراه دارد؛ مانند بیماری‌های قلبی و عروقی، اختلالات استخوانی، کاهش توده و قدرت عضلانی، افزایش خستگی و کاهش کیفیت زندگی.
با شدت یافتن بیماری، پیامدهای آن نیز افزایش می‌یابد. بسیاری از بیماران کلیوی، قبل از ابتلا به این بیماری، سبک زندگی کم‌تحرکی داشته‌اند و پس از ابتلا به آن نیز به دلیل افزایش خستگی و کاهش قدرت عضلانی، تمایل کمتری به انجام فعالیت‌های بدنی پیدا می‌کنند. عوارض بیماری کلیوی، رفتارهای کم‌تحرک را تشدید می‌کند. متأسفانه، این سبک زندگیِ یکجانشینی و بی‌حرکتی، باعث تشدید اُفت عملکرد کلیه‌ها و افزایش شدت بیماری‌های همراه آن خواهد شد.
وقتی بیماری شخص، وارد مرحلۀ نهایی شده و عملکرد کلیه‌ها تا حدی پایین است که شخص به استفاده از روش‌های جایگزین مانند انواع دیالیز و پیوند کلیه، نیاز پیدا می‌کند، تمایل وی به حرکت و انجام فعالیت بدنی بسیار کاهش می‌یابد و متأسفانه تأثیرات کم‌تحرکی در این بیماران بسیار بارزتر از افراد سالم است. درحقیقت، افراد مبتلا به بیماری مزمن کلیوی، مخصوصاً در مرحلۀ نهایی آن، نسبت به کم‌تحرکی به‌شدت، آسیب‌پذیر هستند.
در روش درمانی همودیالیز، بیماران باید به‌طور متوسط، ۳ بار در هفته و هربار، حدود ۴ ساعت در وضعیت تقریباً بی‌حرکت باقی بمانند. به علاوه، خستگی بعد از دیالیز نیز باعث نیاز به استراحت مجدد و بی‌تحرکی بیشتر برای حدود ۴ تا ۶ ساعت می‌شود.
در بیماران دیالیز صفاقی، علاوه بر کاهش ظرفیت عملکردی و احساس خستگی شدید، ترس از نَشت مایع دیالیز، فتق و عفونت نیز باعث کاهش فعالیت بدنی و افزایش کم‌تحرکی در این بیماران می‌شود.
کاهش ظرفیت عملکردی و بیماری‌های همراه در کاهش سلامت روان بیماران همودیالیزی و دیالیز صفاقی، نقش اساسی دارد. عدم تحرک فیزیکی و محدودیت‌های حرکتی ناشی از آن بر وضعیت استقلال و توانایی بیمار برای انجام وظایف روزمره ازجمله مراقبت از خود، تأثیر می‌گذارد. به علاوه، سلامت عاطفی و روانی بیماران هم به‌شدت تحت تأثیر این محدودیت‌ها قرار می‌گیرد. عوارض جسمانی و روانی کاهش فعالیت بدنی، باعث می‌شود بیمار در یک چرخۀ تکراری، قرار بگیرد که نتیجۀ آن تشدید بی‌تحرکی در این بیماران است.
بنابراین متأسفانه از دیدگاه خود بیماران، کم‌تحرکی یک بخش اجباری و اجتناب‌ناپذیر در زندگی یک بیمار دیالیزی است.
درحالی‌که
کم‌تحرکی یک اجبار نیست، یک انتخاب است.
اگرچه عوارض خود بیماری کلیوی و روش‌های درمانی آن در مرحلۀ نهایی به علاوۀ بار روانی بیماری، باعث مشکلات جسمی فراوان و محدودیت‌هایی در زندگی بیماران می‌شود اما روش‌های گوناگون و متعددی برای افزایش فعالیت بدنی در بیماران دیالیزی، وجود دارد. درحقیقت بیماران می‌توانند با یک انتخاب صحیح از این چرخۀ تکراری کم‌تحرکی- افزایش شدت عوارض بیماری، بیرون بیایند و در جهت افزایش کیفیت زندگی خود، برداشتن اولین قدم‌ها را آغاز کنند.
مطالعات، نشان داده است، فعالیت بدنی، تأثیرات مثبت و مختلفی بر بیماران دیالیزی دارد. تعدادی از مزایای فعالیت بدنی، شامل بهبود آمادگی فیزیکی، افزایش ظرفیت هوازی، افزایش کفایت دیالیز، بهبود کیفیت زندگی، بهبود بیماری‌های قلبی و عروقی و همچنین کاهش علائم افسردگی و کاهش مرگومیر بیماران است.
در بیماران همودیالیزی، یکی از روش‌های افزایش فعالیت بدنی، ورزش حین دیالیز است. این نوع تمرینات، درصورتی‌که توسط متخصص فیزیولوژی ورزشی و متناسب با توانایی‌های هرشخص، تجویز شود با مزایای زیادی همراه است که در شماره‌های آینده به‌طور مفصل، بررسی خواهد شد.
در بیماران دیالیز صفاقی به دلیل اینکه بیماران در خانه، دیالیز می‌شوند و کمتر در دسترس کارکنان مراکز هستند، ارائۀ برنامۀ ورزشی در مقایسه با بیماران همودیالیزی، چالش برانگیزتر است. عدم وجود تعامل اجتماعی، همراه با بدترشدن سلامت روان و وضعیت جسمانی، ممکن است منجر به کاهش انگیزه برای حفظ سطح فعالیت بدنی مناسب شود. درحالی‌که روش‌های متعددی برای افزایش آگاهی بیماران دیالیز صفاقی و تشویق به افزایش فعالیت بدنی و کمک به این بیماران در مدیریت شرایط‌شان وجود دارد.
توانایی بیماران در خودمدیریتی بیماری‌شان نه‌تنها به عنوان گامی حیاتی از نظر کاهش بار بیماری کلیوی بر جامعه و منابع پزشکی و بهداشتی خواهد بود، بلکه به عنوان یک اثر مثبت بر سازگاری روانی و پذیرش آنها نسبت به بیماری مزمن نیز، تلقی می‌شود.
به بیماران عزیز توصیه می‌‌کنیم:
از هرجایی که می‌شود، شروع کنید. از هرچه که دارید استفاده کنید. هرچقدر که می‌توانید، فعالیت بدنی خود را افزایش دهید.
در ادامه، پیشنهاداتی برای کاهش نشستن‌های طولانی مدت و افزایش تحرک در زندگی روزمره، ارائه شده است. همۀ این روش‌ها به پرهیز از یکجانشینی و اتخاذ سبک زندگی فعال در بیماران همودیالیز و دیالیز صفاقی، کمک می‌کند.
امروز برای کمتر نشستن چه کارهایی می‌توانید انجام دهید؟
در خانه :
- هنگام تماشا کردن تلویزیون و در طول پخش پیام‌های بازرگانی، برخیزید و یک کار فعالانه، انجام دهید. برای مثال، خالی کردن ماشین ظرف‌شویی، ریختن لباس‌ها در ماشین لباس‌شویی و بیرون گذاشتن زباله‌ها. حتی پس از تنها یک‌بار انجام آن، احساس سازنده بودن می‌کنید!
- هر زمان‌که می‌توانید از پله‌ها استفاده کنید.
- زمان نشستن جلوی تلویزیون و رایانه را کاهش دهید و فعالیت‌های سرگرم‌کنندۀ دیگر را امتحان کنید.
اگر نمی‌توانید راه بروید یا بایستید، زانوها را در حالت نشسته بالا بیاورید، پاها را باز و جمع کنید و دستان خود را خم و سپس باز کنید.
هنگام رفت و آمد:
- اگر سوار اتوبوس یا مترو می‌شوید و شرایط جسمانی شما اجازه می‌دهد، گاهی بایستید و به دیگران، اجازه دهید که یک صندلی داشته باشند به این ترتیب، احساس خوبی نیز نسبت به خود پیدا می‌کنید!
- برای پیدا کردن نزدیک‌ترین محل پارک ماشین، بیش از حد، تلاش نکنید. دورتر پارک کنید و چند قدم بیشتر، راه بروید.
یک ایستگاه، زودتر از اتوبوس پیاده شوید و بقیۀ راه را پیاده بروید. کفش‌های مناسب و راحت بپوشید تا انجام این کار، آسان‌تر باشد.
در محل کار:
- وقتی پشت میز یا کامپیوتر خود می‌نشینید، هر ۳۰ دقیقه، یک‌بار بلند شوید و حرکات کششی، انجام دهید. تا پایین راهرو راه بروید. برنامۀ یادآور ایستادن در گوشی‌های هوشمند، می‌تواند کمک‌کننده باشد.
- هنگام استفاده از تلفن، بایستید یا راه بروید.
- به‌جای تماس یا پیام فوری با همکاران‌تان، بلند شوید و برای صحبت کردن به سمت میز آنها بروید.
کارهایی که فردا برای فعال شدن بیشتر می‌توانید انجام دهید:
از رختخواب بیرون بیایید و قبل از اینکه روز خود را شروع کنید، ۲۰ دقیقه راه بروید.
با فرزندتان تا مدرسه، پیاده بروید یا دوچرخه‌سواری کنید،
و به این ترتیب، هردو از مزایای آن بهره‌مند خواهید شد.
با دوست خود، برنامۀ پیاده‌روی صبحگاهی تنظیم کنید.
هرشب، بعد از شام به همراه خانواده، قدم بزنید.
هنگام ناهار، ده تا پانزده دقیقه، پیاده‌روی کنید. استفاده از نرم‌افزار پیاده‌روی، روی گوشی هوشمند را امتحان کنید. به تدریج، قدم‌های خود را به ۷۰۰۰ تا ۹۰۰۰ قدم در روز برسانید.
هنگام ناهار، ده تا پانزده دقیقه، پیاده‌روی کنید.
یک گروه پیاده‌روی محله‌ای با حداقل، دو نفر دیگر از همسایه‌ها راه‌اندازی کنید.
طول مدت فعالیت بدنی باید متناسب با توانایی جسمانی شما باشد و شدت آن باید به‌مرور، افزایش یابد.
یک تا دوبار در هفته تا محل کار یا فروشگاه را پیاده‌روی یا دوچرخه‌سواری کنید.
برای تناسب اندام و برای انگیزۀ بیشتر و راهنمایی گرفتن به یک باشگاه بروید.
مکان‌های زیبا در اطراف خود را برای پیاده‌روی پیدا کنید. پارک‌های محلی، مسیرها، خیابان‌ها با درختان و ساختمان‌های جالب، انگیزۀ شما را بیشتر خواهند کرد.
