امروزه اهمیت نارسایی کلیوی به عنوان یک بیماری صعب‌العلاج در جهان، بیش از پیش، مشخص شده است. آمار جهانی و آمار مربوط به ایران، کاملاً نشان‌دهندۀ رشد بیماران مبتلا به نارسایی پیشرفتۀ کلیوی (ESRD) بیش از رشد جمعیت است. برای مثال در ایران، رشد جمعیت حدود ۱٪ و رشد تعداد بیماران دیالیزی حدود ۶٪ است. بنابراین بیمار دیالیزی و پیوند کلیه از اهمیت زیادی برخوردارند و الزاماً باید برای آنها، برنامه‌ریزی کرده و برای انتخاب انواع آن (انواع دیالیز یا پیوند)، آماده بود. با وجود اینکه پیوند کلیه، عملکرد خیلی خوبی را در کشور داشته اما همچنان حدود نیمی از بیماران، نیازمند دیالیز هستند.
دیالیز خونی در ایران به عنوان یک راه درمان استاندارد، به‌خصوص در برخورد اولیه با بیمار مبتلا به نارسایی مزمن کلیۀ پیشرفته، پذیرفته شده است و کاتترگذاری و شروع دیالیز خونی در بخش‌ها به‌سرعت، پیش رفته و اجرایی می‌شود. ولی در این میان، یک مدالیتۀ مهم درمانی یعنی دیالیز صفاقی، کمی از یادها فراموش شده است.
دیالیز صفاقی در جهان ۱۱٪ بیماران را پوشش داده است اما در ایران زیر ۲٪ از بیماران برای آن انتخاب شده‌اند. باتوجه به رشد دیالیز در منزل، در جهان و اینکه اکثر بیماران دیالیز در منزل از نوع صفاقی هستند باید اذعان کنیم از این حیث با استانداردهای قابل قبول، فاصله داریم.
دیالیز صفاقی چیست؟
در این درمان، محلول مخصوصی چند بار در روز، توسط بیمار و از طریق یک کاتتر که در شکم بیمار، کار گذاشته شده است وارد شکم شده و در مجاورت پردۀ صفاق قرار می‌گیرد و به ترشحات صفاق اضافه می‌شود و با کمک تبادل از طریق همین پرده (که به عنوان صافی عمل می‌کند) فرایند تصفیۀ خون انجام می‌پذیرد.
سپس محلول باقی‌مانده، شامل سموم و مولکول‌های قابل دفع از شکم، خارج شده و دور ریخته می‌شود.
گاهی یک ماشین سایکلِر (Cycler)، که یک دستگاه اتوماتیک (APD) است، مدیریت محلول در شکم را به عهده می‌گیرد و در باقی بیماران که از این دستگاه استفاده نمی‌کنند، این کار به شکل ثقلی و دستی انجام می‌پذیرد.
آیا باید ابتدا به سمت دیالیز صفاقی رفت یا اینکه دیالیز صفاقی، یک روش جانشین است؟
هنگامی‌که بیمار در دستۀ بیماران نارسایی پیشرفتۀ کلیوی، تشخیص داده شد، اگر فوراً به سمت دیالیز خونی، سوق داده شود کم‌کم دچار تغییرات عروقی شده و در محدودۀ صفاق نیز دچار تغییرات و کاهش ترشح و عبور مواد خواهد شد و بنابراین بعد از چند سال، دیگر کاندید دیالیز صفاقی نخواهد بود. لذا بهتر است بیمار از ابتدا با دقت، مورد بررسی قرار گیرد و اگر از نظر وضعیت صفاق و از نظر آموزش‌پذیری، قابلیت دیالیز صفاقی را دارد به حیطۀ دیالیز خونی وارد نشده و به سمت دیالیز صفاقی، راهنمایی شود.
چرا باید نسبت بیشتری از دیالیز صفاقی، ایجاد کنیم؟
اولاً بیمار در این روش، درمانگر خود است پس در منزل یا حتی در مواردی درمحل کار هم می‌تواند درمان خود را ادامه دهد و بنابراین، این روش دیالیز با زندگی و شغل وی تداخل کمتری دارد.
درثانی، بیمار در این روش، حال عمومی بهتری داشته و تغذیۀ عادی‌تری نیز دارد.
چرا در کشور، نسبت پایین دیالیز صفاقی را داریم؟
علت‌های متفاوتی برای این نقیصه وجود دارد که یکی، عدم وجود میزان کافی محلول در کشور و دیگری، عدم آموزش و ایجاد انگیزش برای کادر درمان و همین‌طور عدم تشویق و ترغیب بیمار و پزشک به این نوع درمان است.
با فراهم آوردن محلول مناسب- تجهیزات مناسب – و آموزش کافی برای پزشکان و پرستاران و بیماران، می‌توان این روش را توسعۀ بیشتری داد.
چه بیماری نمی‌تواند دیالیز صفاقی شود؟
کسی که عملکرد پردۀ صفاق کمی دارد (عبور کم مواد) و محیط منزل مناسبی در اختیار ندارد.
شایعات! شایعات!
- فرد چاق نمی‌تواند دیالیز صفاقی شود؛ (نادرست!)
- فرد نابینا نمی‌تواند دیالیز صفاقی شود؛ (نادرست!)
- فقط ۳ سال می‌توان فرد را به شکل صفاقی، درمان کرد؛ (عدد صحیح ۵ تا ۱۰ سال است!)
- عوارض دیالیز صفاقی بیشتر است؛ (خیر!)
اگر بیمار، آموزش ضدعفونی‌کردن دست‌ها در باز و بسته کردن کانکتورها را دریافت کند از پریتونیت (عفونت صفاق) دور خواهد ماند که البته این عارضه، مهم‌ترین عارضۀ این روش است. درمجموع، روش دیالیز صفاقی، روشی بسیار امن برای درمان بیماران، محسوب می‌شود.
امیدواریم با ایجاد آموزش و انگیزش کافی در همۀ طرف‌های درگیر، بتوانیم نسبت بیماران دیالیز صفاقی را به نسبت‌های جهانی، نزدیک‌تر کنیم.
