ماه قبل، خبرگزاری ایسنا از قول رئیس هیات مدیرۀ کنسرسیوم دیالیز ایران، دکتر رامبد حاجی پور، خبری مخابره کرد مبنی بر اینکه «دستگاه دیالیز خانگی به زودی ساخته می‌شود». اما دیالیز خانگی چیست و چه اهمتی دارد؟
افرادی که دچار مرحلۀ پایانی بیماری کلیوی می‌شوند و تحت درمان نگهدارندۀ دیالیز خونی (همودیالیز) قرار می‌گیرند، غالبا یک روز در میان (مجموعاً ۳ روز در هفته) و هر روز بین سه تا چهار ساعت باید در مراکز دیالیز تحت همودیالیز قرار بگیرند. به این زمان، باید زمان و هزینه‌های رفت و آمد شهری را نیز افزود؛ یعنی، بر اساس دوری یا نزدیکی مرکز دیالیز به خانه یا محل کار افراد، هر فرد چیزی حدود ۵ تا ۶ ساعت برای هر جلسۀ دیالیز صرف خواهد کرد.
در شرایطی مانند بلایای طبیعی، آب و هوای نامساعد، و یا همه‌گیری بیماری‌های مسری (مانند آنچه در همه‌گیری کرونا مشاهده کردیم) رفت و آمد و حضور در مراکز دیالیز می‌تواند سخت‌تر و پرهزینه‌تر نیز باشد.
دیالیز خانگی به دو روش عمدۀ دیالیز صفاقی (شکمی) و دیالیز خونی (همودیالیز) قابل انجام است. دیالیز صفاقی در خانه را ـ که متاسفانه در کشور ما بهای کافی به آن داده نمی‌شود ـ در مقال دیگری بررسی خواهیم کرد. اما همودیالیز خانگی، همان گونه که از نام آن مشخص است، انجام دیالیز در خانۀ فرد است. اساس و اصول همودیالیز خانگی همانند همودیالیز مرسوم در مراکز دیالیز است، اما بزرگترین تفاوت آن مشخصا عدم حضور پرستار و دیگر نیروهای خدمات بهداشتی است. در واقع فرد نیازمند به دیالیز، خود به تنهایی یا به کمک یکی از اعضای خانه می‌تواند جلسۀ دیالیز کاملی برگزار کند.
همودیالیز خانگی امتیازهای متعددی نسبت به همودیالیز مرسوم در مراکز دیالیز دارد. از دیدگاه سبک زندگی، دیالیز خانگی می‌تواند تجربۀ مطلوبتری برای مددجو باشد: با حذف زمان‌های عبور و مرور به بخش دیالیز و آزادی در انتخاب زمان دیالیز در منزل، فرد تحت درمان نگهدارندۀ دیالیز فرصت بیشتری برای امور کارهای خود و همراهی با خانواده خواهد داشت.
از منظر سلامت نیز پژوهش‌ها نشان داده‌اند که همودیالیز خانگی نتایج بهتری نسبت به همودیالیز در مراکز درمان دارد. همودیالیز خانگی موجب کاهش فشار خون به ویژه فشار خود سیستولی بطن راست قلب می‌شود و بنا بر این احتمال ناراحتی قلبی یا فوت به دلایل قلبی ـ عروقی را کاهش می‌دهد. این موضوع احتمالا به این دلیل است که در همودیالیز خانگی، مدیریت حجم مایع بدن و خارج کردن مایعات احتباس یافته در بدن، بهتر صورت می‌گیرد.
همچنین در پژوهش‌ها دیده شده است افرادی که از همودیالیز خانگی استفاده می‌کنند نسبت به افرادی که در مراکز دیالیز تحت همودیالیز قرار می‌گیرند، کمتر دچار عوارضی همچون نشانگان پای بی‌قرار، گرفتگی ماهیچه‌ای، تهوع، و بی‌خوابی می‌شوند و احتمال بستری آنها در بیمارستان به دلیل عوارض دیالیز نیز کمتر است.
اما انجام همودیالیز خانگی نیازمند ابزار و فرایندهای نوینی است که آن را از همودیالیز در مراکز دیالیز متمایز می‌کند. اولا دستگاه دیالیز باید از نظر رابط کاربری ساده‌تر و همچنین هوشمندتر باشد تا کاربر غیر متخصص بتواند به راحتی با آن کار کند. با توجه به اینکه در همودیالیز خانگی پرستار در کنار فرد مددجو وجود ندارد، امنیت بیمار باید توسط فرایندها و محافظ‌های هوشمند تعبیه شده در ماشین همودیالیز تضمین شود. پزشکی از راه دور (تله‌مدیسین) باید بخشی از دیالیز خانگی قلمداد گردد.
همچنین مواد مصرفی دیالیز و نظام تامین آنها و نیز روش نگهداری و تعمیرات دستگاه دیالیز در دیالیز خانگی با دیالیز در بخش متفاوت خواهد بود و چالش‌هایی را برای تامین کنندگان و خدمات دهندگان ایجاد خواهد کرد.
با این همه، پیش بینی می‌شود که اجرای همودیالیز خانگی بتواند هزینه‌های هر جلسۀ دیالیز را تا ۴۰% (نسبت به همودیالیز در مرکز دیالیز) کاهش دهد. که چنین دستاوردی همراه با سبک زندگی راحت‌تر برای عزیزان تحت درمان نگهدارندۀ همودیالیز و نیز ارتقای سلامت بیشتر در آنان، اجرای این طرح را در کشور توجیه‌پذیر و بلکه ضروری می‌کند. به امید آن روز.
