یک لحظه تصور کنید که شما آتش‌نشان هستید و درحال خاموش کردن آتش در یک ساختمان اداری. شانس موفقیت شما به یک عامل مهم بستگی دارد. آن عامل چیست؟
اگر پاسخ شما شلنگ آب برای خاموش کردن آتش است، درست گفته‌اید! شلنگ آب، راه نجات شما است. بدون آن، زندگی شما در خطر خواهد بود. وقتی با شلنگ باغچه، وارد شعله‌های خروشان آتش می‌شوید چه‌قدر احساس امنیت می‌کنید؟
هنگامی که کلیه‌های شما از کار می‌افتند، یکی از گزینه‌های درمانی، همودیالیز است. همودیالیز، مواد زائد را برداشت می‌کند و مایعات اضافی را از بدن شما خارج می‌کند. راه نجات شما در همودیالیز، یک دسترسی عروقی است یعنی یک گذرگاه ویژه به جریان خون شما که توسط جراحی کوچکی ایجاد می‌شود. بنابراین درمان دیالیز می‌تواند شما را نجات دهد.
دسترسی عروقی خوب، کمی شبیه یک شلنگ آتش‌نشانی است که جریان خونی، قوی دارد. بنابراین می‌توانید از مزایای کامل دیالیز، بهره‌مند شوید و این به آن معناست که شما می‌توانید تا حد ممکن، احساس خوب و زندگی باکیفیت‌تری داشته باشید. این به شما بستگی دارد که دسترسی عروقی خود را تا حد امکان، سالم نگه دارید. مراقبت خوب از دسترسی عروقی به شما کمک می‌کند تا زندگی با کیفیت‌تری داشته باشید.
هدف ما از طرح مباحث دسترسی عروقی، این است که نکات مهم درمورد دسترسی عروقی را به اشتراک بگذاریم و به شما کمک کنیم درمورد دسترسی‌ها و نحوۀ مراقبت از آنها اطلاعات مفیدی دریافت کنید.
اگر درحال حاضر دسترسی عروقی دارید و تحت درمان دیالیز هستید، احتمالاً می‌دانید که دسترسی عروقی شما از چه نوعی است. داشتن دسترسی عروقی، قبل از نیاز به درمان دیالیز، یک مزیت بزرگ است! زیرا هر دسترسی عروقی جدید، نیاز به زمان دارد تا قابل استفاده شود.
اگر دسترسی عروقی دارید اما هنوز برای دیالیز استفاده نشده است، ممکن است درمورد سوزن‌ها و چگونگی دیالیز، نگران باشید که این بسیار عادی است.
اگر هنوز دسترسی عروقی ندارید، ممکن است نگران جراحی برای ایجاد آن باشید یا کنجکاو باشید که یک دسترسی، چگونه به نظر می‌رسد. این نگرانی، بسیار طبیعی است! مسائل ناشناخته، ممکن است ترسناک باشند ولی ما با دادن اطلاعات کافی در جهت شناخت آن مسائل، کمک می‌کنیم تا به نگرانی‌ها غلبه کنید. در این مبحث به تمام موارد ناشناخته می‌پردازیم. اگر درمان همودیالیز را انتخاب می‌کنید از بازوی غیر غالب خود (بازوی دستی که برای نوشتن استفاده نمی‌کنید)، محافظت کنید. اجازه ندهید کسی از آن دست، فشارخون شما را بگیرد، خون‌گیری کند یا رگ بگیرد. این اقدامات، می‌توانند شانس شما را برای داشتن یک دسترسی خوب افزایش دهند.
برای کمک به حفاظت از این راه حیاتی (دسترسی عروقی) در این مبحث به موارد زیر می‌پردازیم:
- انواع دسترسی عروقی؛
- نحوۀ استفاده از دسترسی عروقی برای درمان دیالیز؛
- چگونگی نگهداری از دسترسی عروقی.
انواع دسترسی عروقی
تمام انواع دسترسی عروقی در یک مورد مشترک‌اند. کار آنها این است که دسترسی به رگ‌های خونی شما را برای برداشت و تمیز کردن خون از طریق درمان همودیالیز، آسان‌تر کنند.
شما دو نوع رگ خونی در بدن خود دارید: شریان‌ها (سرخرگ‌ها) و وریدها (سیاهرگ‌ها). شریان‌ها رگ‌های خونی بزرگ و قوی هستند که خون غنی شده از اکسیژن را از قلب و ریه‌ها به باقی قسمت‌های بدن می‌برند و وریدها خون را به قلب و ریه‌ها برمی‌گردانند تا دوباره از اکسیژن غنی شود.
کدام دسته از رگ‌های خونی در دیالیز استفاده می‌شوند؟
هر دو دسته!
دلیل آن، این است که در همودیالیز، یک سرخرگ، خون شما را به داخل صافی دیالیز (کلیۀ مصنوعی) می‌برد تا تمیز شود. یک رگ هم خون پاک شدۀ شما را به بدن شما باز می‌گرداند. برای سهولت کار، معمولاً دسترسی در یک بازو ایجاد می‌شود اما وریدهای بازوی شما برای درمان دیالیز، خیلی کوچک هستند و شریان‌های بازو عمیقاً زیر پوست شما قرار دارند. در نتیجه، دسترسی به رگ‌ها با سوزن‌های دیالیز، دشوار است.
پس، شما به دسترسی عروقی‌ای نیاز دارید که استفاده از آن آسان باشد و جریان خون خوبی برای انجام دیالیز، مهیا کند. بنابراین، جراح عروق با یک جراحی جزئی، شریان را به ورید، متصل می‌کند.
فیستول شریانی _ وریدی
فیستول، بهترین نوع دسترسی درصورت امکان است و اولین انتخاب برای همۀ بیمارانی است که می‌توانند فیستول داشته باشند.
سوزن‌ها؟
بیش از یکی؟!
معمولاً از دو سوزن دیالیز برای دیالیز خونی(همودیالیز) استفاده می‌شود. سوزن شریانی که خون را به صافی دیالیز می‌برد و سوزن وریدی که خون تمیز شده را به بدن شما برمی‌گرداند. بسیاری از افرادی که همودیالیز را انتخاب می‌کنند، نگران سوزن‌ها هستند اما می‌توان از دارو برای بی‌حس کردن نواحی ورود سوزن، استفاده کرد. برخی از افراد، دیالیز صفاقی را به‌جای همودیالیز، انتخاب می‌کنند زیرا به‌جای سوزن از کاتترِ کارگذاری شده در شکم استفاده می‌شود.
قبل از اینکه درمورد انواع دسترسی به شما بگوییم، یک نکتۀ بسیار مهم وجود دارد که باید بدانید:
در هر فرد، فقط چند منطقۀ محدود برای ایجاد دسترسی وجود دارد؛ در بازوها، پاها، گردن یا سینه. گاهی اوقات، افراد، فاقد منطقۀ مناسب برای دسترسی عروقی هستند و باید از کاتتر استفاده کنند، پیوند کلیه انجام دهند یا برای زنده ماندن، تحت درمان دیالیز صفاقی قرار بگیرند. به همین دلیل است که بهره‌مندی از دانش مراقبت از دسترسی عروقی، ضروری است.
سه نوع دسترسی عروقی وجود دارد که در شماره‌های بعدی به‌طور مفصل به آنها خواهیم پرداخت.
- فیستول؛
- گرافت؛
کاتتر
