برخی از کسانی که دچار موارد شدید کرونا (کووید ۱۹) میشوند، علایم آسیب کلیه را نشان میدهند. حتی افرادی که پیش از این هیچ مشکل کلیوی نداشته اند، پس از بیماری کرونا دچار مشکل کلیه شده اند. گزارش های اولیه نشان میدهد تا ۳۰ درصد بیمارانی که به دلیل ابتلا به کرونا بستری شدند، آسیب متوسط تا شدید کلیه را تجربه کردند.
علایم مشکلات کلیه در بیماران کووید ۱۹ شامل بالا بودن مقدار پروتئین در ادرار و غیر طبیعی بودن آزمایش خون است. آسیب کلیه در برخی موارد به قدری شدید است که ممکن است بیمار نیاز به دیالیز پیدا کند بسیاری از بیماران مشکلات زمینهای مانند فشار خون یا دیابت، خطر بیماری کلیه را افزایش میدهد.
اما متاسفانه بیماری کلیه در برخی از بیماران کرونا که هیچ سابقه مشکل کلیه نداشته اند هم دیده شده است.
ویروس کرونا چگونه به کلیهها صدمه وارد میکند؟
تاثیر کووید ۱۹ بر کلیهها هنوز به خوبی روشن نشده است اما برخی از احتمالاتی که پزشکان و محققان بیان میدارند به صورت زیر است:
حمله مستقیم ویروس کرونا به سلولهای کلیه
ویروس کرونا ممکن است سلولهای کلیه را هدف قرار دهد. به عبارتی خود ویروس کرونا سلولهای کلیه را آلوده کند. سلولهای کلیه گیرندههایی دارند که به ویروس کرونای جدید امکان میدهد به آنها وصل شده و حمله ور شوند و نسخههایی از خود را کپی کنند. در نتیجه بافتهای کلیه صدمه میبینند. همین گیرندههای ویروس کرونا در سلولهای ریه و قلب نیز دیده شده اند، همان نواحی از بدن که اکنون میدانیم ویروس کرونا به آنها صدمه وارد میکند.
کمبود اکسیژن
کمبود اکسیژن در کلیه باعث اختلال در عملکرد آن میشود. یکی دیگر از احتمالاتی که در مورد علت مشکلات کلیه در بیماران کرونایی مطرح است این است، که این بیماری باعث کمبود اکسیژن در خون میشود. چرا که بیمار دچار سینه پهلو (پنومونی) شده و ریهاش به خوبی کار نمیکند. سینه پهلوی ناشی از کرونا در موارد شدید بیماری کرونا شایع است.
تخرب بافت کلیه توسط طوفان سیتوکین
واکنش بدن به عفونت نیز میتواند مسئول مشکل کلیه باشد. واکنش سیستم ایمنی به ویروس کرونای جدید در برخی افراد شدید است و باعث میشود طوفان سیتوکین به راه بیفتد. در این شرایط سیستم ایمنی، انبوهی از سیتوکینها را در بدن آزاد میکند. سیتوکینها پروتئینهای کوچکی هستند که در زمان مبارزه با عفونت به سلولها در انتقال پیام کمک میکنند. اما این افزایش ناگهانی سیتوکین در بدن میتواند التهاب شدیدی ایجاد کند. واکنش التهابی در تلاش برای از بین بردن ویروس مهاجم، به بافتهای سالم بدن نیز صدمه وارد میکند و یکی از این بافتها، ممکن است کلیه باشد.
لخته شدن خون بر اثر ابتلا به کرونا
ویروس کرونا باعث لخته شدن خون و ایجاد ترومبوز میشود که میتواند کلیه را تحت تاثیر قرار دهد. کلیهها همانند فیلتر یا صافی، سموم را تصفیه و آب اضافی و سموم را به عنوان مواد زاید از بدن دفع میکنند. کووید ۱۹ میتواند باعث تشکیل لخته های ریزی در جریان خون شود. این لختهها میتوانند رگهای خونی کلیه را ببندند و در عملکرد آن اختلال ایجاد نمایند.
آیا کسانی که مشکل کلیوی دارند، بیشتر در معرض ابتلا به کرونا قرار دارند؟
کسانی که بیماری کلیه یا مشکلات زمینهای مزمن دیگری دارند، ممکن است موارد شدیدتری از ابتلا را تجربه کنند. کسانی که دیالیز میکنند ممکن است سیستم ایمنی ضعیفتری داشته باشند در نتیجه مقابله با عفونت برایشان سختتر است.
با این حال باید بدانید بیماران کلیوی لازم است مرتباً به برنامۀ درمانی خود ادامه داده، درمانهای لازم را پشت سر بگذارند. فقط احتیاط بیشتری باید داشته باشند تا دچار کرونا نشوند. کسانی که به دلیل بیماری کرونا بستری میشوند، در خطر بیشتر آسیب حاد کلیه قرار دارند که میتواند منجر به بیماری جدی، دیالیز و حتی مرگ شود. به نظر میرسد آسیب حاد کلیه خود میتواند نشانگر شدت عفونت کرونا باشد. میزان مرگ و میر نیز در این بیماران بالاتر است.
تاثیر ویروس جدید کرونا بر کلیه به چه صورت است؟
تاثیرات متعدد مربوط به ویروس کرونای جدید که تصور میشود در آسیب حاد کلیه نقش دارد، شامل آسیب دیدگی توبولار کلیه (نکروز توبولار حاد) همراه با شوک سپتیک (شوک عفونی)، میکرو التهاب (Microinflammation)، افزایش لخته شدن خون و احتمالا عفونت مستقیم کلیه است. بیشتر کسانی که آسیب حاد کلیه مرتبط با کرونا دارند و بهبود یافته اند، پس از مرخص شدن از بیمارستان همچنان عملکرد کلیهشان ضعیف مانده است.
مراقبت های فردی که پیوند کلیه داشته در دوران کرونا؟
کسانی که پیوند کلیه انجام داده اند باید داروهای مخصوصی را که برای جلوگیری از پس زدن عضو است، به موقع مصرف کنند. این داروها که در واقع سیستم ایمنی را سرکوب میکنند که برای موفقیت پیوند عضو ضروری هستند.
با این حال به دلیل کمتر کردن فعالیت سیستم ایمنی بدن با استفاده از این داروها، مقابله با عفونت برای بدن سخت تر میشود. بیماران پیوند عضو باید داروهای خود را طبق دستور پزشک مصرف کنند و علاوه بر آن اصول بهداشتی را سفت و سخت رعایت کنند.
پس از بهبودی کرونا مراقبت از کلیهها باید ادامه داشته باشد؟
به دلیل عوارض بلند مدت آسیب حاد کلیه توصیه میشود بیماران بهبود یافته از کرونا، که دچار آسیب حاد کلیه شده اند، مرتبا وضعیت کلیۀ خود را با پزشک ارزیابی کنند؛ چرا که خطر بیماری مزمن کلیه در آنها بیشتر است.
بیماران کرونا که دچار آسیب حاد کلیه نشده اند اما در ادرارشان خون یا پروتئین بوده است، باید تحت نظر باشند چون در خطر ابتلا به بیماری های کلیوی قرار دارند. ارتباط بیماری کرونا با آسیب حاد کلیه (Acute kidney injury) که به آن نارسایی حاد کلیه هم میگویند، با بیماری مزمن کلیه (chronic kidney disease) که در نهایت به نارسایی مزمن کلیه منتهی میشود، تفاوت دارد.
بیماری مزمن کلیه و نارسایی مزمن کلیه بیماریهای برگشتپذیر نیستند. شناسایی خون یا پروتئین در ادرار از نشانههای اولیه درگیری کلیه در کسانی که است که مبتلا به کووید ۱۹ هستند. اخیرا گزارشهایی راجع به بیماری کرونا در افراد غیر سالمند که دچار آسیب حاد کلیه یا از دست دادن ناگهانی عملکرد کلیه شده اند، ارایه شده است.
این افراد هیچ مشکل پزشکی زمینهای نداشتند. با درمان مناسب مانند دیالیز در موارد شدید، آسیب حاد کلیه قابل برگشت است. بنابراین تشخیص و درمان آن در بیماران کرونا بسیار اهمیت دارد.
تاثیر ویروس کرونا بر مجاری ادراری و مثانه
به تازگی پژوهشگران افزایش تکرر ادرار در بیماران مبتلا به کرونا را گزارش کرده اند. همچنین محققان گزارش کرده اند برخی بیماران کرونا برای اولین بار در زندگی خود دچار علایم ادراری ـ تناسلی شدید میشوند که بیشتر شامل تکرر ادرار بیش از ۱۳ مرتبه در شبانه روز و توالت رفتن شبانه بیش از ۴ مرتبه در شب است.
برخی از بیماران نیز درد یا ناراحتی در حین ادرار را تجربه میکنند. پژوهشگران این علایم ادراری مرتبط با کرونا را، سیستیت مرتبط با کووید ۱۹ (COVID associated cystitis) نامیده اند. از آنجایی که شدت بیماری کرونا با التهاب و افزایش سیتوکینهای التهابی ارتباط دارد، محققان سیتوکینهای التهابی موجود در ادرار بیماران کرونا، از جمله آن گروه از بیماران را که دچار علایم ادراری شده بودند، بررسی کردند و متوجه شدند نمونههای ادرار آنها افزایش مقدار سیتوکینهای التهابی را نشان میدهد.
قبلا مشخص شده بود که کسانی که بیاختیاری ادرار و سندرم درد مثانه یا سیتیت اینترستیشال اولسراتیو دارند، سیتوکینهای التهابی ادراریشان بیشتر از افراد سالم است.
از این رو محققان تصور میکنند التهاب مثانه مربوط به کرونا در برخی از بیماران کرونا اتفاق میافتد و آن افراد دچار علایم ادراری مانند تکرر ادرار یا بیاختیاری ادرار میشوند و این اتفاق در اثر افزایش سیتوکینهای التهابی که در مثانه یا ادرار رها میشوند، رخ میدهد.
هم چنین همپوشانی خطرناکی بین علایم ادراری کلاسیک و علایم شناخته نشدۀ بیماری کرونا مشاهده شده است. در یک نمونه، پس از شروع درمان بیماری که به عنوان اوروسپسیس (یعنی گسترش عفونت ادراری در بدن) تشخیص داده شده بود، مشخص شد بیمار مبتلا به کرونا است.
تکرر ادرار در شرایطی که عامل دیگری برای آن دیده نمیشود میتواند از عوارض ثانویۀ عفونت ویروسی کرونا باشد. از این رو محققان پیشنهاد میکنند تکرر ادرار به عنوان یک نشانه در شرح حال بیماران ذکر شود تا آگاهی نسبت به این موضوع در پزشکان و بیماران افزایش یابد و در شرایط پاندمی کرونا از عوارض جدی و خطرناک تفسیر اشتباه علایم بیمار، جلوگیری شود.
تاثیر ویروس کرونا بر دستگاه تناسلی مرد و باروری
در حال حاضر میدانیم که ویروس کرونای جدید از خانواده ویروس کرونایی است که با بیماری سارس در سال ۲۰۰۲ خود را نشان داده است و ۸۰ درصد از ساختار ژنیتیکی آنها کاملا یکی است. بیش از ۲۷ ویروس (از جمله اچ آی وی، اوریون و زیکا) در منی (Semen) مرد بیمار وجود دارد، که این نشان میدهد این ویروسها ممکن است بتوانند به اندامهای تولید مثل مردان دست یابند.
جدا از بحث قابل انتقال بودن بیماریها، برخی ویروسهایی که در مایع منی بیمار وجود دارند میتوانند بر قدرت باروری او نیز تاثیر بگذارند. از این رو بررسی وجود ویروس کرونا در منی بیماران و بررسی تغییرات احتمالی بر قدرت باروری آنها اهمیت دارد.
با در نظر گرفتن شباهت ژنتیکی بین عامل سارس و کووید ۱۹، میتوان تاثیرات احتمالی ویروس کووید ۱۹ بر دستگاه تناسلی مردان را بر اساس پژوهشهای پیشین که بر روی ویروس سارس صورت گرفته بود، استنباط کرد.
گزارشی از وجود ویروس سارس در مایع منی بیماران مبتلا به سارس وجود ندارد اما توصیفاتی از التهاب بیضه و آسیب دیدگی بافت بیضه در کالبد شکافیها و تایید وجود ویروس در بیضهها وجود دارد. به علاوه، مکانیسم عفونت سلولی در کووید ۱۹ مشابه سارس است. پژوهشهای پیشین غلظت بالای این گیرندهها را در سلولهای زایشی و سوماتیک بافت بیضه نشان داده اند.
این واقعیت میتواند نشانگر آسیب پذیری بافت بیضه در مقابل آلودگی به ویروس جدید کرونا باشد. بنابراین پس از ابتلا به کرونا احتمال آسیب به بیضه ها و اختلال در اسپرم سازی وجود دارد. این موضوع اهمیت نظارت بر عملکرد تولید مثل بیماران کرونا را دوچندان میکند.
نکاتی که باید مبتلایان به بیماریهای کلیوی رعایت کنند
افراد سالخورده و مبتلایان به بیماریهای زمینهای (مانند بیماری کلیوی) در صورت ابتلا به عفونت کرونا، ممکن است با عفونت شدید کرونا روبهرو شوند.
اگر ما هم در این دو گروه هستیم، باید نکات زیر را رعایت کنیم:
- ذخیرۀ قابل قبولی از داروها و مواد مورد نیاز داشته باشیم.
- در هر لحظه دقت کنیم که فاصلۀ فیزیکی (حداقل یک و نیم متر) از دیگران را رعایت کنیم.
- اگر به مکانی عمومی میرویم، ضمن رعایت فاصلۀ فیزیکی و پرهیز از تماس نزدیک با دیگران، از افرادی که بیمار به نظر میرسند (سرفه یا عطسه میکنند) دور باشیم.
- به طور منظم و مرتب دستها را بشوییم.
- تا حد امکان از تجمعات و گردهماییها دور بمانیم.
- تا حد امکان در خانه بمانیم.
ما نباید هیچ یک از نوبتهای دیالیز را از دست بدهیم و درصورتیکه احساس کسالت و بیماری داریم با کادر درمانی در مرکز دیالیز تلفنی مشورت کنیم.
اگر سابقۀ پیوند کلیه داریم، باید موارد زیر را جدی بگیریم:
- مصرف مرتب داروی ضد رد پیوند طبق تجویز پزشک و عدم قطع یا تغییر خودسرانه دارو.
- رعایت کامل همۀ نکات بهداشتی.
- اجرای دقیق همه توصیههای کادر درمانی.
برخی افراد یک بیماری خود ایمنی دارند که به کلیه آسیب میزند: در مورد این افراد چطور؟
در بیماری خود ایمنی، دستگاه ایمنی بدن بهاشتباه به سلولها، بافتها یا اعضای بدنمان حمله میکند.
بسیاری از این بیماریها مانند لوپوس (یک نوع بیماری خود ایمنی)، کلیه را هم به خطا مورد هدف قرار میدهند و به آن آسیب میزنند.
بر پایۀ شرایط بیماری و سایر عوامل، در بیشتر این بیماران پزشک معالج داروی سرکوبکننده ایمنی تجویز میکند.
این داروها فعالیت سیستم ایمنی بدن را کاهش میدهند و درنتیجه مقابله با عفونت دشوار میشود.
بنابراین این افراد هم باید:
- طبق تجویز پزشک همچنان به مصرف داروها ادامه دهند.
- نکات بهداشتی پیشگیری از عفونت با ویروس کرونا را (چنانکه در بالا ذکر شد) بیش از دیگران جدی بگیرند.