منبع: Up To Date 2019
پتاسیم چیست؟
پتاسیم یک مادۀ معدنی است که در بسیاری از غذاها یافت می‌شود. پتاسیم باعث منظم شدن ضربان قلب، کمک به حفظ تعادل مایعات و عملکرد مناسب اعصاب و عضلات می‌شود.
کلیه‌ها اعضای اصلی کنترل میزان طبیعی پتاسیم در خون هستند. افرادی که داروهای خاصی مصرف می‌کنند و یا به بیماری مزمن کلیه مبتلا هستند، باید با نظر پزشک میزان پتاسیم رژیم غذایی خود را محدود کنند و سطح پتاسیم را نزدیک به حد طبیعی نگه دارند.
هایپرکالمی (افزایش پتاسیم در خون) چیست؟
هایپرکالمی اصطلاحی پزشکی به معنی افزایش پتاسیم در خون شما است. پتاسیم ماده‌ای است که در غذاهای خاصی یافت می‌شود. در افراد مبتلا به هایپرکالمی، بدن مقدار زیادی پتاسیم را نگه می‌دارد. اگر کلیه‌ها به‌خوبی کار نکنند یا فرد داروهای خاصی مصرف کند، ممکن است دچار هایپرکالمی شود.
برخی داروها باعث هایپرکالمی می‌شوند که بیشتر این دسته داروها برای درمان پرفشاری خون یا مشکلات قلبی استفاده می‌شوند که شامل داروهای زیر است:
- مهارکننده‌های آنزیم مبدل آنژیوتانسین مانند انالاپریل، کاپتوپریل و لیزینوپریل
- مسدودکننده‌های گیرندۀ آنژیوتانسین، مانند ایربسارتان (نام تجاری: آواپرو) و والسالارتان (نام تجاری: دیووان)
- آلیسکرین (نام تجاری: تکتورنا)
- آنتاگونیست‌های آلدوسترون، مانند اسپیرونولاکتون (نام تجاری: آلداکتون)
- برخی مسدودکننده‌های بتا، مانند پروپرانولول (نام تجاری: ایندرال) یا لابتالول (نام تجاری: نورمودین)
- داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی- شما می‌توانید بدون نسخه برخی از این داروها را تهیه کنید. داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی‌ها گروه بزرگی از داروها هستند که شامل ایبوپروفن (نام‌های تجاری: ادویل، موترین) و ناپروکسن است؛ اما برای تهیه انواع دیگر دارو، مانند سلکوکسیب (نام تجاری: سلبرکس)، به نسخه نیاز دارید.
- دیگوکسین (نام تجاری: لانوکسین)
چرا باید پتاسیم رژیم غذایی را کاهش دهم؟
به طور معمول، سطح پتاسیم در بدن شما با خوردن غذاهای حاوی پتاسیم و دفع پتاسیم اضافی از طریق ادرار متعادل می‌شود؛ اما در افرادی که بیش از نیمی از عملکرد کلیه خود را از دست داده‌اند، به دلیل بیماری کلیه پتاسیم اضافه از طریق ادرار دفع نمی‌شود. در این افراد، سطح پتاسیم خون ممکن است به بیش از حد طبیعی برسد و باعث ایجاد مشکلی به نام هیپرکالمی (افزایش پتاسیم در خون) شود. رعایت رژیم غذایی با پتاسیم پایین می‌تواند خطر ابتلا به هیپرکالمی (افزایش پتاسیم در خون) را کاهش دهد.
نشانه‌های هایپرکالمی چیست؟
نشانۀ اصلی هایپرکالمی احساس ضعف در عضلات است. ضعف معمولاً از پاها شروع می‌شود و سپس در میانۀ بدن و بازوها گسترش می‌یابد. هایپرکالمی همچنین ممکن است باعث تندی یا کندی ضربان قلب شود.
آیا آزمایشی برای تشخیص هایپرکالمی وجود دارد؟
بله. اگر پزشک یا پرستار شما به هایپرکالمی مشکوک شود، سطح پتاسیم با گرفتن نمونه خون از ورید اندازه‌گیری می‌شود. محدودۀ طبیعی برای پتاسیم ۸/۳ تا ۵ میلی اکی‌والان در لیتر است. سطح بالاتر از ۶ میلی اکی‌والان در لیتر یا کمتر از ۳ میلی اکی والان در لیتر خطرناک تلقی می‌شود. برای جلوگیری از عوارض خطرناک باید پتاسیم خون به خوبی تنظیم شود.
همچنین ممکن است برای شما الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب انجام شود. نوار قلب نوعی تست است که فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. در سطوح پتاسیم بالاتر از ۶ میلی اکی‌والان در لیتر معمولاً در نوار قلب (الکتروکاردیوگرام) تغییراتی ایجاد می‌شود.
چگونه می‌توانم میزان پتاسیم را کاهش دهم؟
- برچسب مواد غذایی را بخوانید. تقریباً تمام غذاها حاوی مقداری پتاسیم هستند؛ بنابراین نکتۀ اصلی، انتخاب مواد غذایی با سطح پتاسیم کم در حد امکان است.
- هنگام محاسبۀ مقدار پتاسیم در یک غذا، از اندازۀ واحدهای مواد غذایی آگاه باشید.
- مایع داخل کنسرو، سبزی‌ها، میوه و گوشت را قبل از اندازه‌گیری واحد مواد غذایی تخلیه کنید.
به چه میزان پتاسیم نیاز دارم؟
در افراد مبتلا به میزان متوسط تا شدید بیماری مزمن کلیه، مصرف روزانۀ پتاسیم باید کمتر از ۳,۰۰۰ میلی‌گرم باشد. محدودیت‌های بیشتر باید بر اساس آزمایش‌ها و توصیه پزشک انجام شود. رژیم غذایی کم پتاسیم بین ۲,۰۰۰ تا ۳,۰۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در روز تعریف می‌شود.
غذاهایی که سطح پتاسیم یا غلظت پتاسیم بالایی دارند: این غذاها بیش از ۲۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در هر واحد دارند و باید از مصرف آن‌ها اجتناب شود یا به میزان کم مصرف شوند؛ این غذاها شامل طالبی، هندوانه، گرمک، زردآلو، موز، نارگیل، خربزه، کیوی، انبه، شلیل، پاپایا، میوه‌های خشک و آب‌میوه، آووکادو، برگۀ زردآلو، خرما، انجیر، آلوبخارا و آب‌آلو، کشمش، گوجه‌فرنگی، سس گوجه‌فرنگی، آب گوجه‌فرنگی، سیب‌زمینی (سفید و شیرین)، بروکلی، اسفناج پخته، کدوتنبل، چغندر، هویج خام، کلم‌خام، کلم‌قمری، زیتون، قارچ کنسرو شده، ترشی‌ها، لبنیات، فرآورده‌های شیر، شیر، ماست، دوغ، صدف، ساردین، خرچنگ، ماهی سفید، سالمون (اکثر ماهی‌ها)، گوشت چرخ‌کرده گاو، استیک راسته، لوبیا پخته، لوبیا سیاه، لوبیا چیتی، لوبیا قرمز، لوبیا چشم‌بلبلی (اکثر انواع نخود و لوبیا)، عدس، اکثر بنشن‌ها، کره بادام‌زمینی، بیشتر آجیل‌ها (به‌جز بادام‌زمینی)، نان‌های سبوس‌دار، سبوس گندم، شیر سویا، کلوچه انجیری، شکلات، و نوشیدنی ورزشکاران هستند.
غذاهایی که سطح پتاسیم کمی دارند (به طور متوسط کمتر از ۲۰۰ میلی‌گرم پتاسیم در هر واحد): شامل غذاهایی که از آرد سفید تهیه می‌شوند (مانند پاستا و نان)، برنج سفید، چای کمتر از دو فنجان روزانه، قهوه کمتر از یک فنجان روزانه، شیرینی پای که از میوه‌های پر پتاسیم و شکلات استفاده نشده باشد، شیرینی‌های بدون به کاربردن مغزها، سیب، آب سیب، سس سیب، کنسرو زردآلو، شاتوت، بلوبری، گیلاس، انگور، آب انگور، هلو تازه نصف یا نیم فنجان کنسرو هلو، آلو تازه یک عدد کوچک یا نیم فنجان کنسرو شده، آناناس، آب آناناس، گلابی کوچک یک عدد یا نیم فنجان کنسرو گلابی، توت‌فرنگی، نارنگی یک عدد، هندوانه یک فنجان، لیمو، کلم پخته، هویج پخته، مارچوبه، گل‌کلم، کرفس، ذرت، خیار، بادمجان، لوبیا سبز، نخود سبز، فلفل سبز، کلم پیچ، کاهو، بامیه، پیاز، تربچه، ریواس، اسفناج، کدوسبز، بادام، بادام‌هندی، گردو، بادام‌زمینی، تخم کدو، بذرکتان، تخم‌مرغ، میگو، ماهی تن، بوقلمون و جوجه. شما می‌توانید به طور منظم غذاهای کم پتاسیم بخورید، اما اندازه واحد خود را محدود کنید؛ زیرا اگر مقدار زیادی میل کنید، پتاسیم خون به‌سرعت افزوده می‌شود.
کاهش سطح پتاسیم در سبزی‌ها و فرآیند شست‌وشوی صحیح می‌تواند مقدار پتاسیم برخی از سبزی‌ها را کاهش دهد.
- سبزی‌های خام را در صورت داشتن پوست ابتدا پوست بکنید و سپس برش دهید.
- سبزی‌ها خردشده را در آب گرم بشویید.
- حداقل دو ساعت یا یک شب سبزی‌ها را خیس کنید. از مقدار زیادی آب گرم بدون نمک (تقریباً ۱۰ قسمت آب و ۱ قسمت سبزی‌ها) استفاده کنید. در صورت امکان هر چهار ساعت یک‌بار آب را عوض کنید.
- سبزی‌ها را دوباره با آب گرم بشویید.
- سبزی‌ها را به‌دلخواه و با استفاده از مقدار زیادی آب بدون نمک (تقریباً ۵ قسمت آب و ۱ قسمت سبزی‌ها) بپزید. آب پخت سبزی‌ها را دور بریزید.
هایپرکالمی چگونه درمان می‌شود؟
با تغییر رژیم غذایی یا داروها امکان‌پذیر است ولی در صورت هایپرکالمی شدید ممکن است برای کاهش سطح پتاسیم به درمان با داروها نیاز داشته باشید.
