موسسه ملی دیابت و بیماری‌های گوارشی و کلیوی (NIDDK)
ترجمۀ هدیه حق شناس
چگونه چیزهایی که می‌خورم و می‌نوشم بر همودیالیز من تاثیر دارد؟
انتخاب‌های شما در مورد اینکه چه بخورید و چه بنوشید در حین همودیالیز می‌تواند در حال شما تفاوت ایجاد کند و باعث شود درمان‌های شما بهتر عمل کنند.
بین جلسات درمان دیالیز، مواد زاید ممکن است در خون شما جمع شوند و شما را بیمار کنند. شما می‌توانید با کنترل آنچه می‌خورید و می‌نوشید تجمع مواد زاید را کاهش دهید. می‌توانید آنچه می‌خورید و می‌نوشید را با آنچه که درمان‌های کلیه‌تان حذف می‌کنند مطابقت دهید.
برخی از غذاها باعث می‌شوند مواد زاید بین جلسات دیالیز به سرعت در بدن شما جمع شود. اگر خون شما حاوی مواد زاید بیش از حد باشد، جلسه درمان دیالیز شما ممکن است همۀ آنها را حذف نکند.
چگونه می‌توانم یاد بگیرم که چه چیزهایی باید بخورم؟
مرکز دیالیز شما یک متخصص تغذیه دارد تا به شما در برنامه‌ریزی وعده‌های غذایی کمک کند. متخصص تغذیۀ کلیه آموزش‌های ویژه‌ای در مراقبت از نیازهای غذایی و تغذیۀ افراد مبتلا به بیماری کلیوی دیده است.
آیا باید مراقب آنچه می‌خورم و می‌نوشم باشم؟
بله. شما باید وعده‌های غذایی خود را به دقت برنامه‌ریزی کنید و میزان مایعاتی را که می‌خورید و می‌نوشید کنترل کنید. این کار به محدود کردن یا اجتناب از خوردن غذاها و نوشیدنی‌هایی که دارای مقدار زیادی پتاسیم، فسفر و سدیم هستند کمک می‌کند. به عنوان مثال، آب سبزیجات و نوشیدنی‌های ورزشی.
چرا مهم است که میزان مایعاتی که می‌خورم یا می‌نوشم را کنترل کنم؟
اگر میزان مایعاتی که می‌خورید و می‌نوشید را کنترل و محدود کنید، احتمالاً حال بهتری خواهید داشت. مایعات اضافی می‌تواند در بدن شما جمع شود و ممکن است باعث موارد زیر شود:
- تورم و افزایش وزن بین جلسات دیالیز
- بالارفتن فشار خون
- سخت کار کردن قلب و ناراحتی قلبی
- تجمع مایع در ریه و سخت شدن تنفس
همودیالیز مایعات اضافی را از بدن شما خارج می‌کند. با این حال، همودیالیز می‌تواند مقدار محدودی مایع را در یک زمان مشخص به طور ایمن حذف کند. اگر با احتباس مایع بیش از اندازه در بدن به جلسۀ همودیالیز بروید، ممکن است درمان شما ناموفق باقی بماند. ممکن است دچار گرفتگی عضلات یا افت ناگهانی فشار خون شوید که باعث سرگیجه یا درد در معدۀ شما می‌شود. پرستار می‌تواند به شما کمک کند تا بفهمید چه مقدار مایع برای شما مناسب است.
یکی از راه‌های محدود کردن مقدار مایعات، محدود کردن نمک موجود در غذاهایی است که می‌خورید. نمک شما را تشنه می‌کند، بنابراین مایعات بیشتر می‌نوشید. از مصرف غذاهای شور مانند چیپس و چوب شور خودداری کنید.
متخصص تغذیه نکات دیگری را به شما تذکر می‌دهد تا به شما کمک کند میزان مایعات مصرفی خود را محدود کنید و در عین حال مطمئن شوید که بیش از حد احساس تشنگی نمی‌کنید.
چه غذاهایی مایع محسوب می‌شوند و چرا؟
غذاهایی که در دمای اتاق مایع هستند، مانند سوپ، حاوی آب هستند. ژلاتین، پودینگ، بستنی و سایر غذاهایی که حاوی مایعات زیادی در دستور غذا هستند نیز مایع به حساب می‌آیند. بیشتر میوه‌ها و سبزیجات حاوی آب هستند، مانند خربزه، انگور، سیب، پرتقال، گوجه فرنگی، کاهو و کرفس. وقتی مقدار مایعات در روز را حساب می‌کنید، حتما این غذاها را نیز در نظر بگیرید.
«وزن خشک» من چقدر است؟
وزن خشک شما به وزن شما پس از یک جلسۀ همودیالیزِ موفق گفته می‌شود که تمام مایعات اضافی از بدن شما خارج شده است. کنترل مصرف مایعات به شما کمک می‌کند وزن خشک مناسب خود را حفظ کنید. اگر بگذارید مایعات بیش از حد بین جلسات در بدنتان جمع شود، رسیدن به وزن خشک دشوارتر می‌شود. ارایه دهندۀ مراقبت‌های بهداشتی می‌تواند به شما کمک کند تا بفهمید چه وزن خشکی برای شما مناسب است.
حتی اگر تحت همودیالیز هستید، کلیه‌های شما ممکن است مقداری مایع را دفع کنند یا اصلاً مایعی را دفع نکنند. با متخصص تغذیۀ خود برای تعیین میزان مایع مورد نیاز روزانۀ خود مشورت کنید. مایعاتی که می‌نوشید و سایر غذاهایی که می‌خورید را ثبت و بررسی کنید.
چه چیزهایی باید در مورد پتاسیم بدانم؟
کلیه‌های سالم مقدار مناسبی از پتاسیم را در خون شما نگه می‌دارند تا سرعت ضربان قلب شما را ثابت نگه دارند. سطح پتاسیم می‌تواند بین جلسات همودیالیز افزایش یابد و بر ضربان قلب شما تأثیر بگذارد. خوردن بیش از حد پتاسیم می‌تواند برای قلب شما خطرناک باشد و حتی ممکن است باعث مرگ شود.
برای کنترل سطح پتاسیم، غذاهای غنی از پتاسیم مانند آووکادو، موز، کیوی و میوه‌های خشک را محدود کنید. میوه‌ها و سبزیجاتی را انتخاب کنید که پتاسیم کمتری دارند. می‌توانید مقداری از پتاسیم سیب‌زمینی با خرد کردن و سپس جوشاندن آنها حذف کنید.
چه چیزی باید در مورد فسفر بدانم؟
فسفر بیش از حد در خون شما کلسیم را از استخوان‌های شما خارج می‌کند. از دست دادن کلسیم ممکن است استخوان‌های شما را ضعیف و احتمال شکستن آنها را افزایش دهد. همچنین، فسفر بیش از حد ممکن است باعث خارش پوست شما شود. محدود کردن فسفر می‌تواند سخت باشد زیرا غذاهای حاوی فسفر مانند گوشت و شیر نیز حاوی پروتئین مورد نیاز شما هستند. باید مراقب باشید که پروتئین کافی مصرف کنید. با این حال، نه آنقدر که فسفر زیادی دریافت کنید. غذاهای فراوری شده و بسته بندی شده حاوی سطوح بالایی از فسفر هستند. همچنین می‌توانید فسفر را به طور طبیعی در غذاهایی مانند مرغ، ماهی، آجیل، کره بادام زمینی، لوبیا، کولا، چای و محصولات لبنی پیدا کنید. معمولاً افرادی که همودیالیز می‌شوند باید فقط نصف فنجان شیر در روز مصرف کنند. متخصص تغذیه اطلاعات دقیق‌تری در مورد فسفر به شما می‌دهد.
ممکن است برای کنترل فسفر خون خود در بین جلسات همودیالیز نیاز به استفاده از داروهای بایندر فسفات مانند sevelamer (Renvela)، استات کلسیم (PhosLo)، کربنات لانتانیم (Fosrenol) یا کربنات کلسیم داشته باشید. این داروها مانند کیسه‌های پلاستیکی با رویه‌های زیپ‌دار عمل می‌کنند. اتصال دهندۀ فسفر، فسفر را از غذا دریافت و آن را از طریق مدفوع خارج می‌کند تا فسفر وارد جریان خون نشود. محدود کردن فسفر در عین دریافت پروتئین کافی دشوار است.
چه چیزی باید در مورد پروتئین بدانم؟
متخصصان تغذیه اکثر افراد تحت همودیالیز را به خوردن پروتئین با کیفیت بالا تشویق می‌کنند زیرا مواد زاید کمتری را برای دفع در طی دیالیز تولید می‌کند. پروتئین با کیفیت بالا از گوشت، مرغ، ماهی و تخم مرغ به دست می‌آید. سعی کنید گوشت‌های کم‌چرب را انتخاب کنید که فسفر کمی دارند، مانند مرغ، ماهی یا گوشت گاو کباب شده. اگر گیاهخوار هستید، در مورد راه‌های دیگر دریافت پروتئین بپرسید.
شیر کم چرب منبع خوبی از پروتئین است. با این حال، شیر سرشار از فسفر و پتاسیم است. شیر نیز به مایعات مصرفی شما می‌افزاید.
چه چیزی باید در مورد سدیم بدانم؟
سدیم بخشی از نمک است. سدیم در بسیاری از غذاهای کنسرو شده، بسته بندی شده، منجمد و فست فودها یافت می‌شود. سدیم همچنین در بسیاری از چاشنی‌ها و گوشت‌ها یافت می‌شود. سدیم زیاد باعث تشنگی شما می‌شود که باعث می‌شود مایعات بیشتری بنوشید.
سعی کنید از غذاهای تازه و به طور طبیعی کم سدیم استفاده کنید. به دنبال محصولاتی باشید که دارای برچسب «کم سدیم» هستند، به خصوص در غذاهای کنسرو شده و منجمد.
از جایگزین‌های نمک استفاده نکنید زیرا حاوی پتاسیم هستند. با متخصص تغذیۀ خود در مورد ادویه‌هایی که می‌توانید برای طعم دادن به غذا استفاده کنید صحبت کنید. متخصص تغذیه می‌تواند به شما کمک کند تا ترکیبات ادویه‌ای بدون سدیم یا پتاسیم پیدا کنید.
چه چیزی باید در مورد کالری بدانم؟
همۀ غذاها حاوی کالری هستند و شما برای دریافت انرژی به کالری نیاز دارید. بسیاری از افرادی که همودیالیز می‌شوند اشتهای خوبی ندارند و کالری کافی دریافت نمی‌کنند. اگر متوجه شدید که تمایلی به غذا خوردن ندارید، با متخصص تغذیۀ خود صحبت کنید تا راه‌های سالمی برای اضافه کردن کالری به رژیم غذایی خود بیابید. روغن‌های گیاهی (مانند روغن زیتون، روغن کانولا و روغن گلرنگ) منابع خوبی از کالری هستند و در صورت نیاز به افزایش وزن، سالم‌ترین راه برای اضافه کردن چربی به رژیم غذایی شما هستند. فقط در صورتی از آنها در نان، برنج و رشته فرنگی استفاده کنید که متخصص تغذیه به شما بگوید که به رژیم غذایی خود کالری اضافه کنید. کره و مارگارین سرشار از کالری هستند. با این حال، آنها عمدتاً چربی اشباع هستند. چربی‌های اشباع شده و چربی‌های ترانس می‌توانند شریان‌های شما را مسدود کنند. کمتر از آنها استفاده کنید.
آبنبات سفت، شکر، عسل، مربا و ژله بدون چربی یا اضافه کردن چیزهایی که بدن شما به آن نیاز ندارد، کالری و انرژی را تامین می‌کند. اگر دیابت دارید، در مصرف شیرینی‌ها احتیاط کنید و قبل از افزودن شیرینی به برنامۀ غذایی خود با متخصص تغذیۀ خود صحبت کنید.
اگر اضافه وزن دارید، متخصص تغذیۀ شما می‌تواند با شما همکاری کند تا کل کالری مصرفی روزانۀ شما را کاهش دهد. کالری مورد نیاز هر کس متفاوت است. اگر اضافه وزن دارید، ممکن است نیاز به کاهش کالری دریافتی داشته باشید، یا اگر بدون تلاش در حال کاهش وزن هستید، ممکن است لازم باشد راه‌هایی برای اضافه کردن کالری به رژیم غذایی خود بیابید. با متخصص تغذیۀ خود در مورد اینکه چه مقدار کالری برای شما مناسب است صحبت کنید.
آیا باید مکمل‌های ویتامین و مواد معدنی مصرف کنم؟
شما ممکن است ویتامین‌ها و مواد معدنی کافی را در رژیم غذایی خود دریافت نکنید زیرا باید از غذاهای زیادی اجتناب کنید. همودیالیز برخی از ویتامین‌ها را از بدن شما حذف می‌کند. پزشک شما ممکن است مکمل ویتامین و مواد معدنی را تجویز کند که به طور خاص برای افراد مبتلا به نارسایی کلیه طراحی شده است.
هشدار: مکمل‌های غذایی را که می‌توانید بدون نسخه بخرید مصرف «نکنید». این مکمل‌ها ممکن است حاوی ویتامین‌ها یا مواد معدنی‌ای باشند که برای شما مضر هستند. به دلایل ایمنی، قبل از استفاده از پروبیوتیک‌ها، مکمل‌های غذایی، یا هر داروی دیگری به همراه یا به جای درمانی که پزشک شما تجویز می‌کند، با پزشک خود صحبت کنید.
