آیا همودیافیلتراسیون تحولی در درمان مددجویان دیالیز است؟
همودیافیلتراسیون (HDF)، یک روش درمان نگهدارندۀ جایگزین کلیه است. در همودیافیلتراسیون نیز همانند همودیالیز، توسط دستگاه همودیافیلتراسیون، خون از بدن بیمار، خارج شده، از صافی عبور میکند و به بدن بیمار بازمیگردد و در این حین، مواد زائدِ داخل خون و مقداری از مایع خون از آن گرفته میشود. تفاوت همودیافیلتراسیون با همودیالیز، آن است که در حین انجام این عمل، دستگاه همودیافیلتراسیون مقداری مایع نیز به خون، افزوده و سپس در این چرخه، دوباره آن مقدار افزوده شده را از خون، فیلتر میکند و بازپس میگیرد. احتمالاً در نتیجۀ این افزودن مایع به خون و بازپسگیری آن، حذف مواد زائد از خون، مؤثرتر صورت خواهد گرفت.
سالها است که روش همودیافیلتراسیون بهطور محدود در بعضی از مراکز دیالیز ایران، مورد استفاده قرار گرفته است. در ماههای اخیر، اخباری مبنی بر توسعۀ این روش و جایگزینی بیشتر همودیالیز با همودیافیلتراسیون به گوش میرسد.
اما آیا همودیافیلتراسیون برای عزیزان نیازمند به دیالیز، بهتر از همودیالیز است؟ در این مورد بحثهای بسیاری در مجامع علمی وجود داشته و موافقان و مخالفانی نیز در هر دو سوی این پرسش علمی قرار دارند.
سال قبل، نتایج دو فراتحلیل (متاآنالیز) مهم، منتشر شدند که پاسخهای روشنی به این پرسش قدیمی دادهاند.
هر دو فراتحلیل، کاهش قابل توجه مرگومیر را در افرادی که تحت درمان با روش همودیافیلتراسیون، قرار میگیرند، نسبت به افراد تحت درمان با همودیالیز، نشان میدهند.
همچنین هر دو فراتحلیل، نشان میدهند که بیماران تحت درمان با همودیافیلتراسیون، نسبت به بیماران تحت درمان با همودیالیز، کمتر دچار مرگ بر اثر مشکلات قلبی ـ عروقی میشوند و این در حالی است که مشکلات قلبی ـ عروقی، علت اصلی مرگومیر در بیماران دچار مرحلۀ پایانی بیماری کلیوی (ESRD) محسوب میشوند.
در عین حال، اتفاق نظری درمورد مرگ به علت عفونت، وجود ندارد چراکه یکی از متاآنالیزها، همودیافیلتراسیون را موجب کاهش مرگومیر به علت عفونت میداند و متاآنالیز دیگر، این اثر محافظتی را معتبر نمیداند.
همچنین درمورد «مرگ ناگهانی» نیز همودیافیلتراسیون، مزیتی را نسبت به همودیالیز، نشان نمیدهد.
در مجموع، میتوان به استناد این پژوهشها ادعا کرد که همودیافیلتراسیون برای افراد دچار مرحلۀ پایانی بیماری کلیوی (ESRD) درمان جایگزین کلیۀ مؤثرتری نسبت به همودیالیز معمولی است.
با این حال، نباید از یاد برد که انجام همودیافیلتراسیون، نیاز به زیرساختها و پیشنیازهایی دارد و نسبت به همودیالیز، پیچیدهتر و پرهزینهتر است. «پیشنیازها»، «سختی» و «هزینه» سه عاملی هستند که نباید در تصمیم
برای مثال، همودیافیلتراسیون، صرفاً برای افرادی میتواند انجام شود که از دسترسی عروقی فیستول شریانی ـ وریدی (AVF) با بازدهی بالا استفاده میکنند. متأسفانه در ایران، حدود ۴۵% افراد تحت درمان همودیالیز از کاتتر به عنوان دسترسی عروقی استفاده میکنند. در افرادی که دارای AVF هستند نیز، شرایط AVF باید به نوعی باشد که بتواند دست کم ۳۵۰ سیسی خون در دقیقه را خارج و وارد کند. گروه کمی از افراد تحت همودیالیز در ایران از چنین دسترسی عروقی مناسبی برخوردارند.
برای انجام همودیافیلتراسیون ایمن به دستگاههای تصفیۀ آب (اسمز معکوس، RO) با قابلیت تصفیۀ مضاعف، نیاز داریم. همچنین وجود فیلترهای اندوتوکسین با قدرت پالایش بالا نیز لازمۀ انجام همودیافیلتراسیون ایمن برای بیماران بهشمار میرود.
در یک جلسۀ همودیافیلتراسیون مطلوب، باید دستکم، بیش از ۲۰ لیتر مایع خالص شده در چرخۀ فرآیند، استفاده شود. بعضی مطالعات، این عدد را ۲۲ لیتر میدانند و در شرایط مطلوب این میزان باید به ۲۵ لیتر برسد. لازم به ذکر است که همودیافیلتراسیون با کمتر از ۲۰ لیتر مایع خالص شده، عملاً امتیازی بر همودیالیز ندارد. به همین دلیل است که حتی در کشورهای پیشرفته در دنیا نیز غالباً کمتر از ۲۰% بیماران نیازمندِ دیالیز، از روش همودیافیلتراسیون، استفاده میکنند.
میدانیم که پرستاران همودیالیز باید دورههای مجزای بیشتر و تخصصیتری نسبت به دیگر پرستاران، طی کنند تا بتوانند همودیالیزی ایمن و مؤثر برای بیماران، انجام دهند اما در حال حاضر با کمبود پرستار همودیالیز نیز مواجه هستیم. پرسش، اینجاست که آیا برای آموزش همودیافیلتراسیون _که فرآیندی پیچیدهتر از همودیالیز است_ به پرستاران، مدرسان و کارگاههای لازم را فراهم و ایجاد کردهایم؟
و پرسش مهمتر، در مبحث هزینه، این است که آیا بیمههایی که هماکنون در پرداخت هزینههای همودیالیز، دهها هزار میلیارد ریال به مراکز دیالیز بدهی دارند، قادر به پوشش دهی هزینههای همودیافیلتراسیون هستند یا نه؟
در نگارش این متن از هوش مصنوعی مأنوس و دیپسیک، بهره گرفته شده است.
